Devrim otomobilini kim engelledi, 'Devrim' arabası neden üretilmedi?

Devrim arabası neden üretilmedi, üretim aşamasına neden geçilmesi soruları bu anlamlı günde bir kez daha gündem oldu. Cumhuriyetin 99. yılında Türkiye'nin ilk yerli otomobilinin üretimi başlıyor. Bugün Gemlik'te düzenlenecek törenle ilk yerli ve milli arabamız seri üretimin ilk ayağında banttan indirilecek. Hal böyle olunca vatandaşlar bir yandan duygulanırken bir yandan da bir zamanlar büyük heyecanlarla üretilen devrim arabasının neden üretilemediğini merak etmeye başladı. Peki, Devrim otomobilini kim engelledi, 'Devrim' arabası neden üretilmedi?

Türkiye'nin ilk yerli arabası olarak aslında "Devrim" bilinir. "Devrim" arabası sadece 4 ay içerisinde kısıtlı imkanlar çerçevesinde kısmen de olsa yerli bir araç olarak ortaya çıkarılmıştı. Tasarımı tamamen yerli ancak diğer aksanları toplama olan aracın yine bir 29 Ekim Cumhuriyet bayramı töreni esnasında yaşadığı talihsiz olay onun sonu olacaktı. 

DEVRİM ARABASINA BENZİN KOYMAYI UNUTMUŞLARDI

Aslında aynı yıllarda Koç Holding ile Amerikan Ford Motor'un İstanbul'da kurduğu büyük bir otomobil fabrikası vardı. İkisi Amerikan araçlarının burada montajını yapıp satıyordu. İşte bu günlerde yerli arabaya yeltenen girişimler biraz da bu fabrikanın gölgesinde kalmıştı. Çünkü, ülkede arabaya talep çok fazla değildi. Vatandaş henüz arabaya binecek yeterli maddi imkana sahip değil, ülkenin fiziki şartları da henüz otomobil kullanıma çok da elverişli değildi. Bu ve buna benzer sebepler "Devrim" arabasının talihsizliğini oluşturuyordu. 

 

1961'de Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel, çeşitli şirketlerde çalışan 24 mühendise, tamamen Türkiye'de tasarlanmış ve üretilmiş bir otomobil üretmesini emretti. 29 Ekim 1961'deki Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında gösterilecekti. Eskişehir'deki atölyede 130 günlük aceleci işten sonra, daha sonra TÜLOMSAŞ fabrikasını oluşturacak mühendisler, otomobilin dört prototipini yapmayı başardılar. Biri siyah, diğerleri krem ​​rengindeydi. Otomobil Devrim olarak adlandırıldı.

Program son derece sıkıydı; Bununla birlikte, ikisi krem diğer ikisi siyah renkli dört araba tamamlanabildi. Otomobiller Cumhuriyet Bayramı kutlamaları için Ankara'ya gönderildi. Siyah arabanın cilası Ankara trenindeyken yapıldı. Kömürle çalışan lokomotifin bacasından çıkacak kıvılcımların yaratacağı güvenlik tehdidi sebebiyle araçlara sadece manevra yapabilecek kadar benzin konmuştu. Motor performansını arttırmak için sıkıştırma oranı artırıldığından, motorları motor vuruntusu olmadan çalıştırmak için yüksek oktanlı benzin gerekiyordu. Yüksek oktanlı benzin o zamanlar sadece Ankara'da mevcuttu. Kutlamalar gününde, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tören için yakıt ikmali yapılmadan önce siyah araca bindi. Yaklaşık yüz metre ilerledikten sonra araç durdu. Sonra Başkan siyah arabadan indi ve arkada (daha önce benzini doldurulmuş olan) krem ​​renkli arabaya bindi ve onunla Anıtkabir'e gitti. İki araba daha sonra törensel koşuları sorunsuz tamamladı. Ertesi gün gazete manşetleri "Devrim 100 metre gitti ve durdu." şeklinde yazılmıştı ve araba uzun yıllar alay konusu oldu.

 

Devrim, muhtemelen otomobillerin prototipleri olduğu ve üretim sürecinin iyi belgelenmediği için seri üretime geçmedi, üretim aşamasından sadece birkaç teknik çizim kaldı. Başka bir olası neden, 1961 yılında Türkiye'de otomobil talebinin sınırlı olması ve bu nedenle yeni bir otomobil markasının seri üretim, dağıtım, bayilik hizmetleri, bakım hizmetleri ve yedek parça üretimini uygulanabilir bir şekilde gerçekleştirmeyi zorlaştırmasıydı.

Bununla birlikte, İstanbul'daki Otosan fabrikası 1959 yılında Ford Motor Company ve Koç Holding'in ortak girişimi olarak kuruldu ve Türkiye'nin ilk seri üretim otomobil markası Anadol, 1966'da Anadol A1'in seri üretimine başladı.

DEVRİM ARABASI NEDEN ÜRETİLMEDİ?

Yazar Süleyman Âşık’ın kaleme aldığı “Devrim Arabaları” Kopernik Kitap tarafından yayımlandı. Süleyman Âşık, yeni çalışmasında, bir ülke sanayisinin gelişmişlik düzeyini gösteren önemli ölçütlerden biri olan yerli otomobil üretimine ilişkin Türkiye’de yaşananları kaleme aldı.

Türkiye’de yerli otomobil serüveninin ilk adımı olan Devrim Arabaları’nı anlatan Âşık, projenin nasıl başladığına maddi ve manevi desteğinin yeterli olup olmadığına dair araştırmasını okuyucuya sundu.

Kitabın, “Devrim’lere Ne Oldu” başlıklı bölümünde, projenin tamamlanmasının ardından dört Devrim’in TCDD’nin Adapazarı, Ankara, Eskişehir ve Sivas fabrikalarına dağıtıldığı fakat daha sonra kayıplara karıştığı anlatıldı. “Kemalettin Vardar’a göre ise, gider gitmez iki otomobil yok edilip hurdalığa atıldı; bu da tahsisatın durdurulmasından kaynaklanmış olabilirdi” diyen yazar Devrim’lerin akıbeti hakkındaki iddiaları inceledi.

4 TANE ÜRETİLEN DEVRİM ARABALARINA NE OLDU?

İşte “Devrim’lere Ne Oldu” başlıklı o bölüm: “Proje tamamlandığında dört Devrim TCDD’nin Adapazarı, Ankara, Eskişehir ve Sivas fabrikalarına dağıtıldı. Fabrikalarda bir süre kullanılıp sonra kayıplara karıştı. Bu konuda farklı fikirler vardır. Örneğin Şecaattin Sevgen’e göre, fabrikalardaki diğer araçlarda oluşan eksiklikleri gidermek için Devrim’lerin parçaları kullanılmış olabilirdi. Kemalettin Vardar’a göre ise, gider gitmez iki otomobil yok edilip hurdalığa atıldı; bu da tahsisatın durdurulmasından kaynaklanmış olabilirdi. Ayrıca, Ankara fabrikasında bulunan Devrim, oto-direzine (Devlet Demiryolları’nın kontrollerini yapan raylı küçük araçlar) çevrilmişti. Ancak, her ne sebeple olursa olsun, Türkiye’nin ilk yerli otomobillerinden ‘üçünün’ bugün ortada olmaması ve bununla ilgili herhangi bir bilgi ve belgenin olmaması projenin başından itibaren ‘öksüz bırakıldığını’ göstermektedir (!)

Öte yandan, ‘kaybolan’ bu üç Devrim’den geriye kalan sadece bej oldu. Yani törenlerde Şecaattin Sevgen’in kullandığı otomobil. Şu an Eskişehir’de bulunan TÜLOMSAŞ tesislerindeki müzede geniş çaplı bir bakımın ardından meraklılarının ziyaretine açılmıştır.”

“OTOMOBİLLER PROTOTİP OLDUĞU İÇİN RUHSAT ALINMAMIŞTIR”

“Bununla birlikte, Devrim’in trafiğe çıkış izni yoktur. Bu konuda TÜLOMSAŞ yetkililerinin belirttiğine göre, otomobiller prototip olduğu için ruhsat alınamamıştır. Bu konuda görüşlerini açıklayan Devrim’in mühendislerinden Kemalettin Vardar ise, Cer Atölyesi’nde çalıştığı dönemde şifahen, bu araçların trafiğe çıkış izni için yapılan müracaatın reddedildiğini duyduğunu ancak, bununla ilgili herhangi bir belge görmediğini ifade etmektedir. Ayrıca, bu kurumda müdürlük yaptığı on yıllık dönemde kendisinin de bir başvurusunun olmadığını belirtir. Trafiğe çıkış izninin verilmesinde bazı teknik sorunların olduğunu da dile getirmiştir. Örneğin, devlet TCDD’yi üretici bir firma olarak tanımamaktadır. Fakat resmi olarak trafiğe çıkış izni verilemeyen Türkiye’nin ilk yerli otomobili Devrim’e, yetkili kurumlarca sembolik de olsa izin verilmesi, yıllar sonra gelen bir ‘iade-i itibar’ olur!”