Dündar ve Gül mahkemesi: AYM yetkisini aştı

MİT'e ait yardım tırlarının durdurulması olayına ilişkin gizli kalması gereken bilgi ve fotoğraflara gazetede yer verdikleri gerekçesiyle Cumhuriyet Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Can Dündar'ın 5 yıl 10 ay, Erdem Gül'ün ise 5 yıl hapis cezasına çarptırıldığı davanın gerekçeli kararında, sanıklarla ilgili "ihlal" kararı veren Anayasa Mahkemesi'nin, "yargılama konusuyla ilgili sonuca yönelik değerlendirme yaparak yetkisini aştığı" belirtildi.

İstanbul 14. Ağır Ceza Mahkemesi'nin hazırladığı, soruşturma ve dava süreci ile sanıkların savunmaları ve savcılık mütalaasına yer verilen 64 sayfalık gerekçeli kararda, sanıkların tahliye edilmesine yol açan Anayasa Mahkemesi'nin (AYM) 25 Şubat 2016 tarihli "ihlal" kararıyla ilgili değerlendirmeler dikkat çekti.

"İhlal" kararından sonra, "AYM kararlarının yasama, yürütme ve yargı organlarını bağlayıcı nitelikte olması" karşısında sanıkların tahliye edildiği belirtilen gerekçeli kararda, Anayasa değişikliği ile 2010 yılında Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yolunun açıldığı ve çerçevesinin Anayasa koyucu tarafından açık ve kesin ifadelerle belirlendiği bilgisi verildi.

MADDİ GERÇEKLER AYM TARAFINDAN İRDELENEMEZ

Gerekçeli kararda, şu ifadeler yer aldı: "İşin esası itibariyle bireysel başvurunun konusu olmayan ve ilk derece mahkemesinde yapılan yargılama sonucu ortaya çıkacak olgular ve maddi gerçekler Anayasa Mahkemesi tarafından irdelenecek hususlar değildir. Anayasa Mahkemesi'nin bireysel başvuruda üstlendiği yargı görevi ve denetimden dolayı devam eden yargılamalarla ilgili olarak kendisine yapılan başvuruların maksadını aşacak şekilde işin esasına girmeme kuralına bağlı kalması gerekmektedir. Maddi vakıa ve delil değerlendirmesi yapmamalıdır. Anayasa Mahkemesi yerel yargı makamını etkilemeye elverişli kanaat de bildirmemelidir.

Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ile maddi hakikate ulaşmayı amaçlayarak ceza yargılaması yapan mahkemenin usullerinin birbirine karıştırılmaması gerekir. Anayasa Mahkemesi'nce Anayasa'da yer alan hak ve özgürlükler ihlal edilmediği sürece yerel mahkemelerin kararlarındaki kanunun yorumu ya da maddi veya hukuki hatalara dair hususlar bireysel başvuru incelemesinde ele alınamaz. Anayasa Mahkemesi tutukluluk konusunda ancak kanun veya Anayasa'ya bariz şekilde aykırı yorumlar ile delillerin takdirinde açıkça keyfilik bulunması halinde hak ve özgürlük ihlaline sebebiyet veren bu tür kararları başvuruda incelenmesi gerekir. Aksinin kabulü bireysel başvurunun getiriliş amacıyla bağdaşmaz."

AYM ASIL YARGI MAKAMI DEĞİL

Sanıkların ilk tutuklama kararına karşı Anayasa Mahkemesi'ne başvurdukları ve mahkemenin suçun işlenmiş olabileceğine ilişkin ciddi belirtilerin varlığı ve hukukilik denetimi ile sınırlı bir inceleme yaptığı aktarılan kararda, "Kişi hürriyeti ve güvenliği ile ilgili Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (AİHS) 5/1-C Maddesi kapsamında bireyin tutuklanması için şüphe olmadığına dair şikayetlerin incelemesini yapan AİHM ve benzer yetkiye sahip Anayasa Mahkemesi'nin dosyada yer alan delillerin yeterli şüpheyi oluşturup oluşturmadığını doğal olarak incelemeleri gerekir. AYM suç şüphesini gösteren somut delillerin bulunup bulunmadığını tutukluluğun ön şartı olarak inceleme yetkisine sahiptir. Bu mahkemenin devam eden yargılamada asıl yargı makamı yerine geçmemeye ve karar vermemeye özen göstermesi gerektiği tartışmasızdır." denildi.

AYM’nin, somut olayın içeriğine ve gerektiğinde maddi vakıanın ayrıntılarına girme durumunda kalabileceği, ancak bitmemiş yargılamalarda "dürüst yargılama hakkı"nın ihlali iddialarını inceleyemeyeceği belirtilen kararda, Anayasanın 19. Maddesi kapsamında koruma altına alınan "kişi hürriyeti ve güvenliği" hakkının tutuklanmak suretiyle ihlal edildiğine ilişkin bireysel başvuruların basın ve ifade özgürlüğüne yönelik ihlal iddiaları ile birlikte incelenemeyeceği, ancak kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı çerçevesinde ele alınabileceği vurgulandı.

"Anayasa Mahkemesi, mahkemelerce tatbik edilen tedbirlerden dolayı kişi hak ve özgürlüklerinin zarar gördüğü iddiaları ile sınırlı inceleme yapmalıdır. Bu kapsama uzun süren yargılamalara ilişkin olarak makul sürede yargılanma hakkının ihlal edilip edilmediğinin incelenmesi de dahildir" denilen kararda, sanıkların basın ve ifade özgürlüklerinin ihlal edildiğine dair başvurularının, yargılaması devam eden davanın sonunda ele alınacak hususlardan olduğu ve dava dosyasının ana konusunu oluşturan bu hususun dosyadaki bilgi, belge ve deliller çerçevesinde tartışılarak belli bir sonuca varılacağı ifade edildi.

"AYM TAKDİR YETKİMİZİ KULLANMA ALANINI DARALTTI"

Basın ve ifade özgürlüğü açısından henüz yargısal aşamaları tamamlanmamış bir uyuşmazlığın sadece tutukluluk incelemesi kapsamında ele alınabilecekken genişletici bir yorum ile ele alınarak hak ihlali sonucuna ulaşılmasının hukuk devleti ilkesine aykırı olacağı kaydedilen kararda, "Aksi halde Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru yoluyla kendisine Anayasa tarafından çizilen sınırın aşılmasına sebebiyet vermiş olacaktır ki bu durumda da Anayasa Mahkemesi'nin 'ikincil bir yargı yolu' olduğu hususunun gözardı edilmesi söz konusu olacaktır." ifadesi kullanıldı.

"Sanıklar hakkındaki tutuklama kararının basın ve ifade özgürlüğü kapsamında incelenmesi, mahkememize açılan kamu davasının daha ilk duruşmasının dahi yapılmamış olması karşısında somut olayın şartları açısından bu aşamada temel hak ve özgürlüklerin korunmasında asıl yetkili ve görevli olan mahkememizin yargısal mekanizmalarının işlememesine neden olmuş, ki bu durum 'tabii yargıçlık' ilkesine, kovuşturmanın bağımsız ve etkin şekilde yerine getirilmesine, yargının bağımsızlığına açıkça aykırılık oluşturmuştur" ifadesi kullanılan kararda, "Sanıkların eylemlerinin gazetecilik faaliyeti dışında, FETÖ / PDY silahlı terör örgütünün amaçları doğrultusunda yürütülen bir faaliyet olduğunun iddia edilmesi karşısında, Anayasa Mahkemesi'nin sanıkların bireysel başvurusunu basın ve ifade özgürlüğü kapsamında ele alması mahkememizce yürütülen kovuşturmayı etkileme ve delillerin değerlendirmesinde mahkememizin takdir yetkisini daraltma sonucunu doğurduğu açıktır.” denildi.

Sanıklara isnat edilen eylemlerin basın ve ifade hürriyeti kapsamında yürütülen gazetecilik faaliyeti sayılıp sayılmayacağının, suç oluşturup oluşturmayacağının yargılama sonucunda toplanan delillere göre davaya bakan mahkeme tarafından belirleneceğine dikkat çekilen kararda, "Aynı şekilde bu belirlemenin hukuka uygunluğu kanun yollarında incelenebilecektir. Mahkemelerin takdir yetkisi kapsamında olan hususlarda Anayasa Mahkemesinin maddi vakaya yönelik değerlendirmede bulunması mümkün değildir. Anayasa Mahkemesi somut olayda kendisini görevli yargı merciinin yerine koyarak maddi vaka incelemesi yapmıştır. Bu durum bireysel başvurunun Anayasa'da ifadesini bulan kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamayacağı hükmü ile bireysel başvuru için kanun yollarının tüketilmiş olma şartı ile bağdaşmamıştır. İddianamede ileri sürülen iddialar ile sanıklara atfedilen suçlamaların sadece basın özgürlüğü ve ifade hürriyeti kapsamında değerlendirilebilecek hususlardan olmadığı açıktır." denildi.

AYM'nin görev ve yetkisi kapsamında sanıkların tutuklanması ile tutukluluklarının devamına ilişkin kararları, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı bağlamında değerlendirerek hak ihlali sonucuna ulaştığı ve bu karara Anayasa'nın 153/6 Maddesi gereğince mahkemece zorunlu olarak uyulup sanıkların tahliyesine karar verildiği aktarılan kararda, "Anayasa Mahkemesi ifade ve basın özgürlüğü konusunu gerekçeli kararında geniş bir şekilde irdeleyerek hak ihlali yapıldığına ilişkin hüküm kurarak mahkememizin yargılama konusuyla ilgili sonuca yönelik değerlendirme yaparak yetkisini aşmıştır." ifadesi yer aldı.
Yüksek Mahkemenin Anayasa ile Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkındaki Kanunu'na aykırı olan bu şekildeki değerlendirmesinin mahkemelerince yerinde görülmediği belirtilen kararda, "Bu durum, açık bir şekilde yargının bağımsızlığına, tabii yargıçlık ilkesine, kovuşturmanın etkin şekilde yerine getirilmesine aykırılık teşkil ettiği gibi kanun yolları sürecinin etkisiz kılınması tehlikesini de beraberinde getireceği kuşkusuzdur." değerlendirmesi yapıldı.
(Sürecek)