Charles Ponzi kimdir? Ponzi sistemi nedir?

Charles Ponzi kimdir? Ponzi oyunu, şeması nedir? gibi soruların yanıtı Babil dizisinde geçen Charles Ponzi şemasının ardından vatandaşlar tarafından sıkça araştırılmaya başladı. Peki, Charles Ponzi kimdir, Ponzi şeması nedir?

CHARLES PONZİ KİMDİR?

İtalyan iş adamı ve dolandırıcı olan Charles Ponzi, bugün ki adıyla Saadet zinciri olarak bilinen Ponzi sistemi, Ponzi sistemi veya diğer bir adıyla Ponzi oyununun mücididir. İtalya'da bugün ki Emilia-Romagna bölgesinde yer alan Lugo komününde dünyaya gelen Charles Ponzi, 3 Mart 1882 doğumludur. 1903 yılında ABD'ye yerleşene kadar yaşadığı İtalya'da zorlu dönemler yaşamıştır. Fakir bir ailenin çocuğu olan Ponzi, okuduğu gazeteler nedeniyle zenginliğe ve lükse merak salmıştır. Daha sonra Amerikan rüyasını gerçekleştirmek üzere yola çıkan Ponzi, hedefini gerçekleştirip 1903 yılında New York'a geldi. Burada bir süre kimsesiz ve beş parasız yaşayan Ponzi, geçimini sağlamak için sütçülükten gazete dağıtıcılığına ve gemi elemanlığına kadar pek çok iş yaptı. Ponzi daha sonra 1917 yılında Boston'a taşındı. Burada bir süre yeni yapacağı işlerle ilgili araştırmalar yapan Charles, ihracat dergisi çıkarmaya karar verdiği anda bir posta kopunlarını buldu.

PONZİ SİSTEMİ NEDİR?

Ponzi oyunu, kısaca günümüzdeki saadet zincirine benzer bir durumdur. O dönem yani, 1906 yılında 60`dan fazla ülkenin bir araya gelerek yaptığı anlaşma ile posta kuponları oluşturuldu. Uluslararası hisse senedi gibi işlem gören posta kuponları anlaşma yapan 60 ülkede nakit paraya çevrilebiliyor ve bir nevi para işlevi görüyordu. Bu kısımda Ponzi`yi ilgilendiren tahrik edici yanı ise kuponların 60 ülkenin hemen hemen hepsinde farklı nakit değerlere sahipti. Kısaca ABD'de aldığınız bir dolarlık posta kuponunu gittiğiniz İngiltere'de 10 dolar nakite çevirebilirdiniz. Bu durum Charles için iştah kabartıcı bir durumdu.

Bunun üzerine hemen harekete geçen Charles, ofis açtı ve o dönem için müthiş sayılabilecek reklamlar hazırlayarak gazetelere, dükkanlara ve duvarlara reklam vererek insanları çekmeye başladı. Ponzi bundan büyük paralar kazanmayı hedefleyerek işe girişti. Charles bunun için katılımcılara 45 günde yüzde 50 90 günde yüzde 100 kar oranı vaat ediyordu. Bunu duyanlar en başta duruma kuşkulu yaklaştı. Zira yüzde 100 kar akla ziyan bir orandı. Ancak Charles'e inanıp ilk yatırım yapanlar 45 günde yüzde 50 oranında kar yapınca işler değişmeye başladı. Bunu gören insalar yüzde 100 kar etmek amacıyla Charles'in ofisi önünde uzun kuyruklar oluşmaya başladı. Ancak gerçekten de posta kopunu alıp satıldığı yoktu. Sadece para sirkülasyonu sonucunda bir önceki para yatıranların faizi sonradan yatıranlardan sonra sağlanıyordu. Tabi bunun devamlılığının olması içinde sonsuz bir para döngüsü olmalıydı.

Herkes kısa yoldan parasını 3 ay içinde ikiye katlamanın verdiği hazla Charles'in kapısında kuyruğa gidiyordu. Bu yolla günde 1 milyon dolar yatırım alan Charles'te halinden gayet memnundu. Sonuçta yasal bir işti, 1850'lerde parasını katlamak için altına hücum edenler şimdi de daha çok para için posta kuponlarına saldırıyordu. 

Ponzi sistemi, olarak bilinen Ponzi oyunu daha sonra dönemin Amerikan basınına yansımış ve devlet bu durum üzerine soruşturma kararı almıştı. Charles'in soruşturma bitene kadar yeni  mevduat alımı ise yasaklandı. Buna ilk başlarda aldırış edilmesede çıkan haberler üzerine yatırımcılar birer birer Ponzi'nin kapısını çalarak parasını istemeye başladı. Ponzi, gelenlere yüzde 100'den daha fazla kar teklif etsede yatırımcılar sadece ana paralarını alıp çekilmek istiyordu. Ancak, sonradan para yatıranların parasını önceden para yatıranlara faiz olarak ödeme yapan Ponzi'nin yatırımcıların parasını geri ödeyecek gücü yoktu.

Kapısına dayanan bin yatırımcının parasını daha önce topladıklarından ödeyen Ponzi, 39 bin kalan yatırımcının 15 milyon doların9ı yatırmayınca tutuklandı. Daha sonra bu süreç boyunca sadece 2 tane posta kuponu sattığını kanıtlayan Ponzi, sahtekarlık suçlamasıyla hapse girdi.

Uzun süre hapiste kalan Charles, daha sonra çıktıktan sonra Florida'ya yerleşerek yine piramit sistemiyle iş yapmaya çalıştı. Bir kaç işte başarılı olduktan sonra işin doğası gereği hep kaybetti. Ponzi, yaptığı işlerden dolayı tekrar yakalanıp hapise girdi. Bir süre hapis yatan Ponzi, tekrar çıktıktan sonra ülkesi İtalya'ya döndü. Burada bir süre kaldıktan sonra uçakla Brezilya'ya gitti. Bir süre havayolu şirketinde çalışan Ponzi, yaşamının geri kalanını evsizler yurdunda geçirdi.

Evsizler yurdunda kaldığı dönemde bir gazeteye röportaj veren Charles, “Karşılığında hiçbir şey almasalar da, fiyatı çok ucuzdu. Taahhüt etmeden, onlara, 1620 yılında Amerika’ya göç eden İngilizlerin karaya çıkmasından beri, vatanlarında sergilenmiş en iyi gösteriyi sahneledim! İcraatım sırasında beni seyretmek rahatlıkla onbeş milyon dolara değerdi.” ifadelerini kullanmıştı.

Carlo ve Charles P. Bianchi isimleriyle nam salmış ve Ponzi oyununu ilk ABD'de ortaya koydu kendisi bu sistemden hep zarar görsede hala ayakta duran Ponzi sistemi bugün dünyada bir çok kişinin kazanmasına neden olmaktadır. Ülkemizde bunun bir çok örneği olsada son zamanların en bilineni Çiftlik Bank sistemidir. 

18 Ocak 1949 tarihinde Brezilya'nın Rio de Janeiro, kentinde ölen Ponzi, bu tarihe kadar dolandırdığı insanlarla ABD tarihinin en büyük dolandırıcılarından biri olmuştur.