Cumhurbaşkanlarının ilkleri ve enleri
"Cumhurbaşkanlarımızın 6'sı asker kökenli, 4'ü bürokrasiden. Gül ise ilk sayılmalı.
"Cumhurbaşkanlarımızın 6'sı asker kökenli, 4'ü bürokrasiden. Gül
ise ilk sayılmalı. Çünkü ilk defa doktora yapmış bir akademisyen
cumhurbaşkanı seçilmiş oldu. Toplam 56 yılımız asker kökenli, 35
yılımız ise sivil kökenli cumhurbaşkanlarının yönetimlerinde
geçmiş. Atatürk ve Gürsel hiç yurt dışı seyahatine çıkmamışlardı.
İnönü’nün çıktığı tek yurt dışı seyahatin Kahire’ye olması
ilginçtir."
Bu ifadeler gazeteci yazar Mustafa Armağan'a ait. Armağan, Zaman
Pazar'daki köşe yazısında cumhurbaşkanlarının ilkleri ve enlerini
ele aldı. İşte Armağan'ın o yazısı:
"28 Ağustos 2007 günü Çankaya Köşkü’ne çıkan Abdullah Gül’ün
“Gelecekle ilgili siyaset planım yok” açıklaması kulisleri
dalgalandıradursun 91 yıllık geçmişine baktığımızda neredeyse kalp
çarpıntıları duyulmamış hiçbir cumhurbaşkanı seçimimizin olmaması
şaşırtıcı bir tablo koyuyor önümüze.
Aşağıda şimdiye kadar görev yapmış olan 11 cumhurbaşkanının
seçilişleri, hayat hikâyeleri ve görev süreleri içinde meydana
gelen önemli olaylar ve rastlantılar üzerine bir çeşitleme
bulacaksınız.
1. Cumhurbaşkanlarımızın ilk 5’i İstiklal Savaşı’ndan gelme.
Mustafa Kemal (1934’ten sonra Atatürk), İnönü, Bayar, Gürsel ve
Sunay pek çok muharebede veya Kuva-yı Milliye’de bizzat görev
almışlar.
2. 1923’ün 29 Ekim’inde, Meclis’e girecek isimler bizzat Mustafa
Kemal tarafından belirlenmesine rağmen, 287 milletvekilinden
129’unun oylamaya katılmamış olması ilginçtir. Şimdiki gibi üçte
iki şartı aranmış olsaydı M. Kemal muhtemelen seçilemeyecekti.
(Zaten muhaliflerin şehir dışında bulundukları bir sırada baskın
tarzında bir seçimdi.) 5 Eylül 1920’de çıkan kanunda toplam sayının
salt çoğunluğu toplantı yeter sayısı kabul edilmiş, karar sayısı
için ise salt çoğunluğun salt çoğunluğu, yani 84 oy yeterli
sayılmıştı.
3. Cumhurbaşkanlarımızın 6’sı asker kökenli (Atatürk, İnönü,
Gürsel, Sunay, Korutürk ve Evren), 4’ü (Bayar, Özal, Demirel ve
Sezer) bürokrasiden. Gül bu bakımdan bir ilk sayılmalı. Çünkü ilk
defa doktora yapmış bir akademisyen cumhurbaşkanı seçilmiş
oldu.
4. Cumhurbaşkanları, seçilmeden önce en son hangi mesleği icra
ediyorlardı? Atatürk: TBMM Başkanı- İnönü: Milletvekili- Bayar:
Milletvekili- Gürsel: Kara Kuvvetleri Komutanı- Sunay: Cumhuriyet
Senatörü- Korutürk: Cumhuriyet Senatörü- Evren: Genelkurmay
Başkanı- Özal: Başbakan-Demirel: Başbakan- Sezer: Anayasa Mahkemesi
Başkanı- Gül: Başbakan Yard. ve Dışişleri Bakanı.
5. Atatürk, görev süresinin dolmasına 1 yıldan az bir zaman kala
öldü. Ölmemiş olsaydı büyük ihtimalle Mart 1939’da 5. kere
cumhurbaşkanlığına seçilecekti. Gürsel her ne kadar resmen
doktorların görev yapamaz raporu vermelerinden sonra ölmüş olsa da,
aslında resmen görevden alındığı 28 Mart 1966’da ölmüş kabul
edilir, çünkü bu sırada bitkisel hayattaydı. Ölmeseydi, 1968 yılına
kadar yaklaşık 2 yıl daha görev yapacaktı. Özal ölmeseydi 1996
Kasım’ına kadar yaklaşık 3,5 yıl daha Köşk’te oturacaktı. Ayrıca
Çankaya’da ikamet etmekteyken ölen tek cumhurbaşkanı da Özal’dır.
(Atatürk İstanbul’da, Gürsel ise hastanede vefat etmiştir.)
6. Kaç çocuklular?: İnönü, Bayar, Sunay, Korutürk, Evren, Özal,
Sezer ve Gül’ün 3’er çocuğu, yalnız Gürsel’in tek çocuğu vardı. Hiç
çocukları olmayanlar ise Atatürk ve Demirel.
7. Kaç yıl görev yaptılar?: Atatürk açık ara önde (4 seçimde toplam
15 yıl, 11 gün). Onu İnönü takip ediyor (4 seçimde 11 yıl, 6 ay, 11
gün). Arkadan Bayar geliyor (3 seçimde 10 yıl, 5 gün). Bu üçlüyü,
toplam 9 yıl, 1 ay, 28 günlük devlet başkanlığı artı
cumhurbaşkanlığıyla Evren izliyor (2 yıl, 28 günü darbe sonrası
fiilî devlet başkanlığı olmak üzere). Sunay, Korutürk ve Demirel
tam 7’şer yıl görevde kaldılar. Sezer ise 7 yıllık süresinin
üzerine yaklaşık 3,5 ay (102 gün) eklemiş oldu. Cumhurbaşkanlığı
makamında en az kalanlar ise Gürsel ve Özal oldu. Gürsel 4 yıl, 5
ay, 18 gün, Özal ise 3 yıl, 5 ay, 8 gün cumhurbaşkanlığı yaptılar.
Yalnız Gürsel’in süresi iki defada bu toplama ulaşmakta olup ilk
defası MBK kararıyladır. Bu atanmışlık süresi toplamdan
çıkarıldığında toplamda en az görev yapan Özal değil, 3 yıl, 1 ay,
5 günle Gürsel’dir.
8. Cumhuriyet’in fetret devri: Cumhuriyet tarihinde bir defa büyük
fetret devri, yani cumhurbaşkansız dönem yaşandı. Korutürk’ün
görevden ayrıldığı 1980 yılı Nisan’ı ile 12 Eylül askerî darbesi
arasında geçen yaklaşık 5 ayda vekil İhsan Sabri Çağlayangil bir
rekorun sahibi oldu. Bazıları bir haftaya varan vekâlet
dönemleriyle toplam fetret süresi 6 ay, 14 günü bulmaktadır.
9. En genç ve en yaşlılar: En genç seçilen cumhurbaşkanı rekoru
değil, rekorları Atatürk’e ait. Atatürk seçildiğinde 42, 46, 50 ve
54 yaşlarındaydı. (Öldüğünde seçildiği tarihteki Gül’le aynı
yaştaydı.) Onu İnönü izliyor. O da 54, 55, 59 ve 62 yaşlarında
seçilmişti. Bayar’ın cumhurbaşkanlık yaşları, sırasıyla 67, 71 ve
74 idi. Gürsel 66 yaşında seçilmişti. Sunay 66 yaşındaydı, Korutürk
ise 70 yaşında. Evren seçildiğinde 65 yaşındaydı. Özal 62, Demirel
69, Sezer 59 yaşlarında cumhurbaşkanı oldular. 57 yaşındaki Gül
1939’daki İnönü’den beri en genç cumhurbaşkanıydı. En yaşlı seçilen
ise 1957’de Bayar’dı (74).
10. Genelde en kısa cumhurbaşkanlığı Özal’a yakıştırılır. Halbuki
Gürsel daha kısa bir süre görev yapmıştır. Ancak en kısa rekoru
İnönü’ye ait. 11 Kasım 1938’den 3 Nisan 1939’a kadar 143 günlük bir
cumhurbaşkanlığı dönemi vardır ki, rekordur.
11. En az ve en çok oyla seçilenler: TBMM üye sayısı da önemli
olmakla birlikte en düşük oyla seçilen cumhurbaşkanı 1923’te
Atatürk’tür. (158 oyla) En çok oyla seçilen aday ise Bayar oldu.
(1954’te 486 oy)
12. Halk oyuyla seçilmiş tek cumhurbaşkanı Evren’dir. 26 Ekim
1982’deki halk oylamasında yüzde 91,5 ile anayasa onaylanırken,
Evren de cumhurbaşkanı seçilmişti.
13. 77 yaşındaki Celal Bayar, Çankaya Köşkü’nde tutuklanmış ve kısa
bir süre istifa etmemişti. 12 Eylül darbesinde ise cumhurbaşkanı
seçimleri devam ediyordu, dolayısıyla Köşk boştu.
14. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin en uzununda 6 Nisan 1973’te
yapılan 15. turda sonuç alınabilmiş ve Korutürk’e 365 oy
çıkmıştı.
15. 10 Temmuz 1980 tarihli gazetelerde 108 tur oylamada parti
liderlerinin eşleri ile süper star Ajda Pekkan’a 8’er adet oyun
çıktığı yazılıydı.
16. İlk çok adaylı seçim: 1946’da İnönü, 451 üyeden 388’inin oyunu
alarak Çankaya’ya çıkmıştı. Rakibi Fevzi Çakmak ise 62 oy almıştı.
1950 seçimlerinde durum tersine dönecek ve Bayar 387 oyla Çankaya
Köşkü’nün ev sahibi olurken, İnönü 66 oy olacaktı.
17. 28 Mart 1966 tarihli seçimde aday olmadığı halde Bayar’a 5 adet
oyun çıkmasıydı. Alparslan Türkeş’e 11 oy çıkmış, TBMM Başkanı
Ferruh Bozbeyli oylama sonuçlarını açıklarken, “Parlamento üyesi
olmayan bir şahsa da 5 oy çıkmıştır.” diyerek Bayar’ın adını
söylemeden vaziyeti idare etmişti.
18. Kaç seçim yapıldı?: 19 seçim. ‘11 cumhurbaşkanımız varken 18
seçim de nereden çıktı?’ diyenlere Atatürk ve İnönü’nün 4’er,
Bayar’ın da 3 kez seçildiğini hatırlatalım.
19. 11 cumhurbaşkanından 6’sı asker, 5’i sivil kökenlidir. Demek
ki, askerler ağırlıklarını korumakta. Toplam 56 yılımız asker
kökenli, 35 yılımız ise sivil kökenli cumhurbaşkanlarının
yönetimlerinde geçmiş (bırakırlarsa eşitlik için 2035’i beklememiz
gerekecek).
20. Atatürk ve Gürsel hiç yurt dışı seyahatine çıkmamışlardı. Tek
istisnası, Gürsel’in tedavi için ABD’ye gönderilmesidir. İnönü’nün
çıktığı tek yurt dışı seyahatin Kahire’ye olması ilginçtir."
CİHAN
Yorumlar