Dünyadaki en yaşlı omurgalı

Bir efsane ya da bir masal değil bu. Geçtiğimiz günlerde tamamlanan bir araştırma, Grönland köpekbalığının dünyadaki en uzun ömre sahip omurgalı hayvan olduğunu ortaya çıkardı. Kuzey Atlantik’in soğuk, derin sularında yaşayan bu hayvan en az 272 yıl yaşıyor –hatta yaşı 500'ü bile bulabiliyor olabilir. 

“Bu hayvanların çok uzun ömürlü olduğunu tahmin ediyorduk, ancak bu kadar yaşlı olabilmelerine şaşırdım,” diyor araştırmaya önderlik eden ve Kopenhag Üniversitesi’nde biyolog olan Julius Nielsen. 

Yaşam ortamının gözden uzak olması ve nadir görülmesi nedeniyle bu dev köpekbalığı hakkında çok az şey biliniyor. Tam olarak ne kadar yaşadığı da bir muamma. 

Bazı araştırmalar Grönland köpekbalığının son derece yavaş (yılda bir santimetreden az) büyüdüğünü gösteriyor; bu da onların, diğer omurgalılara kıyasla çok daha uzun bir yaşam süresine sahip olabileceğine işaret ediyor. 

Kemiklibalıkların yaşı, otolitleri, başka bir değişle kulak taşları incelenerek kolayca belirlenebiliyor. Ancak köpekbalıklarının yapılarının çoğu kıkırdaktan oluştuğu için, araştırma için ihtiyaç duyulan sert ve kireçli dokudan yoksunlar. 

Dolayısıyla bilim insanları Grönland köpekbalıklarının yaşını tahmin edebilmek için yeni bir yol geliştirmek zorunda kalmış: Gözlerinin içine bakmak. 

Tahmin Oyunu

Araştırmacılar, Grönland Doğal Kaynaklar Enstitüsü'nün ticari balıkçılığı izleme faaliyetleri sırasında istemeden öldürülen 28 dişi Grönland köpekbalığını inceledi. 

“Elimizde genç ve yaşlı, orta ve büyük boylarda hayvanlar olduğu için hepsini karşılaştırma fırsatımız oldu –bu da araştırmanın başarılı olmasında büyük rol oynadı,” diyor Nielsen. 

Yaşadıkça göz merceğinin büyümesi durmayan Grönland köpekbalığı, bu açıdan eşsiz bir göz yapısına sahip. Hayvan ne kadar yaşlıysa, gözündeki mercek o kadar fazla katmana sahip oluyor. Biliminsanları bu katmanları ağaç halkalarını sayar gibi sayamıyor, ancak yıllar içinde eklenen tüm katmanları, göz merceğinin merkezine, yani embriyonik çekirdeğe ulaşana dek ayrıştırabiliyor. 

Bu doku, köpekbalığı henüz yavruyken oluşan proteinlerden meydana geliyor. Bilim insanları, göz merceğinin çekirdeğindeki kimyasal yapıları inceleyerek köpekbalığının yaşını tahmin edebiliyor. 

Geçtiğimiz haftalarda Science dergisinde yayınlanan bir çalışmaya göre, 28 Grönland köpekbalığının göz merceklerinin çekirdeklerinin radyokarbon tarihlemesi yoluyla incelenmesi, en az 272 yıllık bir yaşam uzunluğu olduğunu ortaya çıkardı. 


Güney Grönland açıklarında bir Grönland köpekbalığı, bir araştırma gemisi tarafından istenmeden yakalanmış. [Fotoğraf: Julius Nielsen] 

5 metrelik boyuyla çalışmadaki en iri köpekbalığının yaklaşık 392 yaşında olduğu tahmin ediliyor. Ancak Nielsen bu tahminin biraz belirsiz olduğunu söylüyor. Ekip, bu köpekbalığının yüzde 95 olasılıkla 272 ile 512 yaşları arasında, büyük bir olasılıkla da 390 yaşlarında olduğunu belirledi. 

Üstelik dişi Grönland köpekbalıklarının 4 metrelik uzunluğa eriştikten sonra cinsel olgunluğa eriştiği biliniyor. Bu da olasılıkla 156 yaşından itibaren üreyebildikleri anlamına geliyor. 

Neden bu kadar uzun yaşadıkları henüz bilinmiyor, ancak soğuk bir yaşam alanı düşük vücut sıcaklığına neden oluyor, bu da yavaş bir metabolizma, yani dokuda daha az hasar anlamına geliyor. 

Bulanık Sular

Nielsen bu sonuçların çok önemli olduğunu, çünkü dünyada ne kadar Grönland köpekbalığı olduğunun bilinmediğini söylüyor. Eğer bu türün nesli tükenmekteyse, uzun ömürlü tek bir hayvanın ölümü bile çok büyük kayıp olabilir. 

Grönland köpekbalığı yalnızca balıkçılar tarafından istenmeden yakalanmakla kalmıyor. Türün yaşam alanı, değişen iklim koşullarının tehdidi altında. Balıkçılık, petrol ve diğer doğal kaynaklar nedeniyle dikkatini Kuzey Kutup Bölgesi'ne çeviren ülkelerin faaliyetleri de bir diğer tehdit. 

“Bu kadar uzun ömürlü olmaları çok çarpıcı; ancak umarım toplumlarımız hayvanların bu uzun ömrünün, Kuzey Kutup Bölgesi'ndeki ekosistemlerin ve derin deniz ekosistemlerinin yönetilip korunmasında ne kadar önemli olduğunu anlar,” diyor Windsor Üniversitesi’nde ekolojist olan ve araştırmaya katılmayan Aaron Fisk. “Eğer Grönland köpekbalıkları bu kadar uzun yaşıyorsa ve 150 yaşına gelene kadar üremiyorsa popülasyonları zarar görmeye oldukça yatkın.” 

Nielsen de aynı düşünceyi paylaşıyor. “Umarım karar alıcılarımız bu türün çok uzun ömürlü olduğunu ve yavaşça olgunlaştığını aklından çıkarmaz," diyor Nielsen. “İstemeden de olsa Grönland köpekbalıklarını yakalayan balıkçılar da ellerinden geleni yapmalı. Bu türe biraz saygı göstermeliyiz.”