Ermenistan Azerbaycan neden savaşıyor?

Azerbaycan ile Ermenistan arasında çatışmaya neden olan konu Dağlık Karabağ sorunudur. Sorun yaklaşık 40 yıldır devam eden bir konudur. Bu konu nedeniyle daha önce iki ülke arasında binlerce insanın ölümüyle sonuçlanan savaş yaşanmış uluslararası girişimler sonucunda karşılıklı ateşkes imzalanmıştı. Ancak sorun yaklaşık 40 yıldır hala devam ediyor. Sorunun kaynağı, Azerbaycan topraklarında bulunan Dağlık Karabağ'ın Ermenistan tarafından işgal edilmesiyle başladı. Ermenistan, burada yaşayan Ermenilerin Azerbaycan'ı istemediğini ileri sürerek burayı işgal etmişti. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) kararlarına göre Ermenistan işgalci güç olarak burada bulunuyor. Aynı kararlarda Ermenistan'ın buralardaki askerlerini çekmesi gerektiği belirtilmiş durumda. Azerbaycan ise sorunu barışçıl yollarla çözmeye çalışsa da şu ana kadar herhangi bir çözüm bulunamadı. Bölgenin önemi ise "Petrol ve doğalgaz" kaynaklarının bol olmasından kaynaklanıyor.

Azerbaycan'ın Ermeni ve Azerilerin birlikte yaşadığı Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi'nde 80'li yılların ikinci yarısında, dönemin Sovyet lideri Mihail Gorbaçov'un değişim siyasetinin etkisiyle merkezi yönetimin gücü azalmaya başladı. Bunun yansıması, 1988'de Dağlık Karabağlı Ermenilerin ayrılıkçı eylemlere girişmesiyle kendini gösterdi. Ermenistan'ın da katıldığı sokak hareketleri, Karabağ Halk Sovyeti'nin tek taraflı olarak Ermenistan ile birleşme kararı almasıyla büyüdü. Dağlık Karabağlı Ermenilerin irredentist (bir etnik grubun yaşadığı tüm toprakların aynı siyasi birim altında toplanması) kalkışması, 1989'a girildiğinde Ermenistan, Karabağ ve Azerbaycan arasında gittikçe derinleşen bir anlaşmazlığa dönüştü.

Azerbaycan Milli Meclisi'nin Dağlık Karabağ'ın özerk bölge statüsüne son vermesinin ardından, Karabağ'daki Azeri nüfusun boykot ettiği bir referendum ile bölgenin bağımsızlık ilanı onaylandı. İki Sovyet cumhuriyetinin 1991'de bağımsızlıklarına kavuşmasıyla bölgedeki tansiyon daha da yükseldi. 1992'de Ermenistan ordusu Dağlık Karabağ'ı işgal etti. Ermenistan ile Azerbaycan, bu noktadan sonra tam kapasiteli bir savaşın içine girdi. Ermenistan'daki etnik Azeriler Azerbaycan'a, Azerbaycan'daki etnik Ermeniler Ermenistan'a kaçmak zorunda kaldı. Her iki ülkenin de demografik yapısında ciddi değişiklikler yaşandı.

Ermeni birliklerin 1992 yılında Dağlık Karabağ'ın Hocalı kasabasında yüzlerce Azeri sivili katletmesi ve Azeri kenti Şuşa'nın düşmesi savaşın sonucunu belirledi. 1994 yılında ateşkes yapıldı ve bölgeye BM Barış Gücü yerleştirildi. Karabağ'dan kaçan ve Azerice 'kaçkın' olarak nitelendirilen yaklaşık 600 bin Azeri, halen dünyadaki en büyük mülteci gruplarından birini teşkil ediyor. Kafkasya'nın açık hesaplarından biri olan Dağlık Karabağ'da nihai bir çözüme varılması için Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT/OSCE) çerçevesinde ABD, Rusya ve Fransa liderliğinde bir müzakere ekibi oluşturuldu. Minsk Grubu adı verilen bu ekip çerçevesinde, ihtilafın çözümü için taraflar arasındaki müzakereler fasılalarla sürüyor.

İşte Ermenistan ile Azerbaycan arasında savaşa neden olan Karabağ sorununun tarihçesi:

1-2 Aralık 1987

Sovyetler Birliği içerisinde yer alan ve oblast (bölge) statüsünde olan Dağlık Karabağ'da Ermenilerin çoğunlukta olduğu Çardıklı kasabasında yönetim liderinin görevden alınmasıyla başlayan protestolar Azerbaycan polisi tarafından bastırıldı.

13 Şubat 1988

Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içerisindeki Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlanmasını talep edenler Hankendi şehrinde sokağa döküldü.

20 Şubat 1988

Dağlık Karabağ Özerk Oblastı Ulusal Konseyi Olağanüstü Toplantısı'nda Ermeni temsilciler bölgenin Ermenistan ile birleşmesinden yana karar aldı. Moskova bu kararı kabul etmedi.

26 Şubat 1988

Dağlık Karabağ'ın Ermenistan ile birleşmesini destekleyen bir milyon kişi Erivan'da yürüyüş düzenledi.

27-29 Şubat 1988

Sovyet kayıtlarına göre 26'sı Ermeni ve 6'sı Azeri toplam 32 kişinin hayatını kaybettiği Sumgayıt Olayları yaşandı.

Sumgayıt Olayları'nda Ermenistan'a tepkili Azeriler ayaklanmış, çıkan şiddet olaylarında Ermeni nüfusu hedef alınmıştı. Kentin Ermenileri bölgeyi terk etmek zorunda kalmıştı.

15 Haziran 1988

Ermeni Yüksek Sovyeti, Sovyet Anayasası'nın 70. maddesini temel alarak, Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'na bölgenin Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlanmasına yönelik yetki verdi.

21 Eylül 1988

Moskova, Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nda sıkıyönetim ilan etti.

Ağustos 1989

Azerbaycan, Ermenistan ve Dağlık Karabağ'a ekonomik yaptırımlar uyguladı. On binlerce kişi evlerini terk etmek zorunda kaldı, binlercesi de hayatını kaybetti.

13-20 Ocak 1990

Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de, Ermeni toplumuna yönelik saldırılar patlak verdi.

Ocak-Haziran 1991

Sovyetlerin desteğindeki Azerbaycan birlikleri, silahlanan Ermeni güçlerine karşı Koltso Harekâtı başlattı. Şaumyan'daki 24 köyde Ermeniler evlerini terk edip göç etmek zorunda kaldı.

10 Aralık 1991

Sovyetler Birliği'nin yıkılmasından bir kaç gün önce Dağlık Karabağ'da referandum düzenlendi. Halkın yüzde 99.89'u tam bağımsızlıktan yana oy kullandı. Yasal olmadığı gerekçesiyle referandumu tanımayan Bakü, Dağlık Karabağ'ın özerklik statüsünü sonlandırdı.

Azerbaycan'ın yönetimi ele alma girişimlerinde çıkan şiddet olaylarında, Ermenistan hükümeti Dağlık Karabağ'daki bağımsızlık hareketine destek verdi. Bu olaylarda 25 bin kişi yaşamını yitirdi, çok daha fazlası evlerini terk etti.

25-26 Şubat 1992 Hocalı Katliamı

Ermenilerin yüzlerce kişiyi katlettiği "Hocalı Katliamı", İnsan Hakları İzleme Örgütü'ne göre Dağlık Karabağ'da süren savaşın en kanlı dönemi olarak tarihe geçti. Azerbaycan makamları verilerine göre, 7 bin nüfuslu Hocalı'da 600'den fazla kişi yaşamını yitirdi. Türkiye'de hazırlanan bir rapora göre binlerce bina yerle bir oldu.

Nisan-Kasım 1993

Devam eden çatışmalar kapsamında Ermeni güçleri Azerbaycan'a bağlı Kelbecer, Ağdam, Füzuli, Cebrayıl, Kubadlı ve Zengilen gibi kentleri işgal etti.

Birleşmiş Milletler kararlarına rağmen işgal edilen bölgelerden çıkmayan Ermenistan, Dağlık Karbağ ve çevresindeki bölgelerin kontrolünü fiilen ele geçirdi.

Çatışmalar nedeniyle bölgede yaşayan 600 binden fazla Azeri ve 200 binde fazla Ermeni evlerini zorla terk etmek durumunda kaldı.

9-11 Mayıs 1994

Rusya'nın ara buluculuğunda kapsamlı bir ateşkes anlaşması yazıldı. Azerbaycan, Ermenistan ve Dağlık Karabağ'ın savunma makamları bu anlaşmaya imza attı. Anlaşma 12 Mayıs 1994'te yürürlüğe girdi.

Çatışmaların durması için askerden arındırılmış alan belirlendi. Ancak, her iki taraf da 1994'ten bu yana bu bölgenin sınırlarını ihlal ederek ölümlere neden oldu.

6 Aralık 1994

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) kapsamında Dağlık Karabağ sorunun çözülmesi amacıyla Minsk Grubu adında bir eşbaşkanlık oluşturdu.

Fransa, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri önderliğinde kurulan grubun üyeleri arasında Ermenistan ve Azerbaycan'ın yanı sıra Türkiye, Almanya, İtalya, Belarus, İsveç ve Finlandiya da bulunuyor.

- 1994'te ateşkes ilan edilse dahi herhangi bir barış anlaşması imzalanmadı.

- Bölge, petrol kaynaklarından ve doğal gaz boru hattından dolayı stratejik öneme sahip.