Raylı sistemi kim buldu? Sismik İzolatörü yani binalarda raylı sistemi tarihte ilk kim buldu?

Raylı sistemi kim buldu? Sismik İzolatörü yani binalarda raylı sistemi tarihte ilk kim buldu? Binalarda raylı sistem veya sismik izolatörü kim icat etti, raylı sistem uygulaması yeniden gündemde. Kahramanmaraş'ın Pazarcık ve Elbistan ilçelerinde meydana gelen depremler Türkiye'nin neredeyse beşte birini yerle bir etmiş durumda. Şu ana kadar 12 binden fazla insanın hayatını kaybettiği açıklandı. Raylı sistemi kim buldu? Sismik İzolatörü yani binalarda raylı sistemi tarihte ilk kim buldu?

Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman, Malatya, Adana, Osmaniye, Şanlıurfa, Diyarbakır, Kilis ve Gaziantep'i vuran depremde yıkılan bina sayısı 6 bin 440 olarak açıklandı. İhbarı yapılan bina sayısının ise 10 bini aştığı belirtiliyor. Yıkılan binaların yüzde 80'i eski yapı olsa da henüz birkaç yıllık olduğu halde yıkılan binalar da bulunuyor. 

RAYLI SİSTEMİ İLK KİM BULDU?

Birkaç yıllık olan binaların yeni deprem yönetmeliğine göre yapılmış olması ve depremde yıkılmaması gerekiyor. Ancak buna rağmen birçok yeni de bina da depremde dayanamadı, yıkıldı. Hatta 250 dairenin bulunduğu 12 yıllık bir rezidans bütün bloklarıyla birlikte yerle bir oldu. Yıkımı görenler hayretler içerisinde kalıyor. 

Yıkımın büyük olmasının en büyük nedeni elbette depremin büyüklüğü ve ortaya çıkardığı şiddetiyle alakalı bir durumdur. Ancak depremin büyüklüklüğüne göre çıkarılan deprem yönetmeliğine uygun yapılması halinde binaların yıkılmayacağı da biliniyor. Örneğin temelinde raylı sistem kullanılan binaların 8-9 büyüklüğündeki depreme dayanıklı olduğu söyleniyor. Zira Japonya'da uygulanan bu yöntem 9'dan büyük depremlere dahi dayanıklı binaların ortaya çıkmasına vesile olmuş durumda. Peki, binalarda raylı sistemi kim buldu? Sismik izolatörü kim icat etti?

Tüm ülkeyi yasa boğan depremin akabinde yıkılan tüm binalar hakkında "deprem değil, bina öldürür" dendi. Binlerce insan yaşadığı ilde göçük altında kaldı. Depreme dayanıksız, çöken binalardan sonra gündem yeniden "raylı temel sistemi" konusundaki araştırmalarla doldu.

Binaların rayların üzerine inşa edilmesini söyleyen sistem, binaların deprem esnasında yerkabuğundan bağımsız bir şekilde ray üzerinde hareket etmesine olanak tanıyor. 1995 yılında Japonya'da yaşanan felaketin ardından ülkede eski binalara güçlendirme yapılırken, yeni binalar da yeni sistem doğrultusunda inşa edildi. Binaların yüksekliklerine göre koruma sistemleri değişiyor. Üç katlı binalarda duvarların güçlendirilmesi ve temelin levhalar ile korunması şartı konuluyor. Orta yükseklikteki binalarda daha fazla önlem alınıyor.

Japonya'da kullanılan depreme dayanıklı raylı temel sistemli evler, binanın yeryüzü ile bağlantısını kesmeyi sağlayan bir taban izolasyonu oluşturuyor. Kurulan sistemde binanın temel kısmına kauçuk ile imal edilmiş tamponlar kullanılıyor. Bu tamponlar binaların deprem tehlikesi esnasında titremesi ve eğilmesi yerine yatay sallanmasını mümkün kılıyor. Temelde oluşan sarsıntı bina geneline yayılsın diye, bina iskeleti içerisinde yer alan hidrolik teller kullanılarak binanın yıkımına engel olunuyor.

RAYLI TEMEL SİSTEMİNDE BİNALAR NASIL YIKILMIYOR?

Evlerin ve binaların yapım aşamasından önceki aşamada yani temel atma işlemi yapılırken kullanılan izolasyon ve bina içinde yer alan sistem, evleri depreme dayanıklı hale getiriyor. Deprem esnasında bu sistem sayesinde binalar kırılmak yerine esniyor.

Japonya'da mühendisler, duvarların iç kısımlarında yer alan boşluklara metal plakalar yerleştirip tüm binanın aynı esnada hareket etmesini sağlıyor. Bu esneklik payı binanın yıkılmasını ya da kırılmasını engellemek için yapılıyor.

Ülkedeki çok büyük binalar ve gökdelenler dahi bu sistemle ayakta kalıyor. Kullanılan sistem sağlı, sollu ya da önlü arkalı olacak şekilde 3 metreye ulaşan bir mesafe ve esneme payı sunuyor. Bina temelinde amortisör kullanılması hareket esnasında esneme payı da gözetilince titremeyi etkisiz hale getirirken, temelde kullanılmış olan tampon sıvılar sallantı sırasında şiddetin azalmasını sağlıyor.

Kesin olmamakla birlikte bu sistemin ilk olarak Japonya'da kullanıldığı biliniyor. Büyük depremlerin art arda yaşandığı Japonya, 1995 felaketinden sonra bu sistem üzerinde çalışmaya başlamış ve binalarını son derece kuvvetlendirmiştir.

İLK KİM BULDU?

Binalarda raylı sistem olarak bilinen izolatörleri ilk olarak Japon bilim insanı John Milne buldu. Sismik izolasyon kavramı ilk olarak 1876 yılında Tokyo Üniversitesi maden mühendisliği profesörlerinden John Milne tarafından ortaya atılmıştır. Milne yapının altına izolasyon amaçlı 25cm çapında çelik bilyeler yerleştirerek 1876-1895 yılları arasında çeşitli deneyler yapmıştır.