Aristotales'in Varlık Anlayışı 4 Neden nedir?

Aristotales'in Varlık Anlayışında "4 neden" kuramı vardır. Ona göre evrenin yani her şeyin var oluşunun 4 temel nedeni vardır. Ona göre evrenin ilk yaradılışında etkili olan bu 4 neden aynı şekilde evrenin içindeki her şeyin tek tek ortaya çıkışı anında da yine aynı şekilde geçerlidir. Örneğin uzayın ortaya çıkışı 4 nedene bağlıdır. Ve aynı şekilde dünyanın da aynı şekilde bitkilerin, insanların ve diğer tüm varlıkların tek tek nedeni bu 4 etkene bağlıdır. Peki, Aristotales'in Varlık Anlayışı 4 Neden nedir?

 

ARISTOTALES'İN VARLIK ANLAYIŞI 4 NEDEN

Aristotales'e göre her şey yani evren ve içindekilerin ortaya çıkmasının dört nedeni şunlardır:

- Maddi Neden (causa materialis),

- Formel Neden (causa formalis),

- Etken (fail) Neden (causa efficiens)

- Ereksel (amaç) Neden (causa finalis). 

Aristoteles’in dört neden öğretisi, aşağıdaki şekilde madde madde açıklanabilir:

 

Maddi Neden: Bir şeyin hangi maddeden kaynaklı oluştuğunu gösteren nedene, maddi neden denir. Örneğin bir mezar taşı düşünelim. Bu taşın meydana gelmesi için hiç kuşkusuz bir maddeye, örneğin mermere ihtiyaç duyulacaktır. Mezar taşı, mermerden imal edilecektir. Böylece mermer, mezar taşının maddî nedeni (causa materialis) olacaktır.

Formel Neden: Bir şeyin biçimsel nedenine, formel neden denir. Yukarıda bahsettiğimiz mermerin mezar taşı hâline dönüşebilmesi için, mermerde bir “mezar taşı olma” imkânının bulunması ve mermerin mezar taşı formunu, biçimini kazanması gerekir. Böylece mezar taşı formu, mezar taşının meydana gelmesi için ikinci şart olacaktır. Böylece mezar taşı formu, mezar taşının formel nedeni (casua formalis) olacaktır.

Etken Neden: Maddenin biçim kazanmasını sağlayan nedene, etkin neden, etken neden ya da fail neden denir. Örneğin mermeri mezar taşı formuna gelmesi mermerde kendiliğinden gerçekleşmez. Mermeri yontup onu mezar taşı formuna sokacak bir kişi, bir yontucu, zanaatkâr, taş ustası gerekecektir. İşte mermeri yontan taş ustası da mezar taşının etken ya da etkin nedeni (causa efficiens) olacaktır.

Ereksel Neden: Bir maddenin biçim kazanmasında son olarak bir de amaç bulunmalıdır ve işte bu amacı gösteren nedene de ereksel neden denir. Yani taş ustası mermeri bir forma sokmaya çalışırken, taş ustasının kafasındaki amaç, mermeri bir mezar taşı hâline getirmektir. Bu amaçta, taş, bir mezarlıkta ölünün başucuna dikilecek, onunla ilgili bazı temel bilgileri kitabe gibi taşıyacaktır. Böylece dördüncü neden yani amaç ya da erek neden (causa finalis) de belirlenmiş olacaktır.

---