Suudi Arabistan ile İran ilişkileri Yemen'e bağlı

Suudi Arabistanlı ve İranlı yetkililer arasında 2021'in ekim ayında Irak'ta yapılan seçimler sonrası ülkedeki siyasi istikrarsızlıkla ilgili sebeplerden dolayı yaklaşık 7 aydır kesintiye uğrayan görüşmeler ve ilişkileri yeniden canlandırmada Yemen konusu kilit bir rol oynuyor.

Irak yönetimi, Riyad'ın 2016'nın başında Suudi Şii bir din adamını idam etmesinden beri süren İran ve Suudi Arabistan arasındaki siyasi krizi çözmek ve iki komşusu arasındaki ilişkileri normalleştirmek için, iki ülke arasındaki müzakerelerin beşinci turuna başkent Bağdat'ta ev sahipliği yaptı.

Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi, 21 Nisan'da, Bağdat'ta İran Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreteri'nin Uluslararası İşlerden Sorumlu Yardımcısı Said İrfani ve Suudi Arabistan Genel İstihbarat Başkanı Korgeneral Halid el-Hamidan ile bir araya geldi.

İran Ulusal Güvenlik Konseyinden bir kaynak, Kuveyt'in el-Ceride gazetesine verdiği demeçte, Bağdat'taki görüşmelere Ulusal Güvenlik Konseyi ve İran Devrim Muhafızları Ordusuna bağlı Kudüs Gücünün yanı sıra Suudi devlet güvenlik makamlarından üst düzey yetkililerin katıldığını kaydetti.

Aynı kaynağa göre, taraflar, iki ülke arasındaki ilişkileri geliştirmek amacıyla Bağdat'ta müzakereleri sürdürmek üzerinde anlaşırken, altıncı tur müzakerelerin yakında Umman'da bakanlar düzeyinde yapılması bekleniyor.

- Yol haritası üzerinde anlaşıldı

İran Parlamentosu Ulusal Güvenlik ve Dış Politika Komitesi Sözcüsü Mahmud Abbaszade Mişkini, Umman'da İran ve Suudi Arabistan arasındaki müzakerelerin başlaması için uygun bir atmosfer oluşturma konusundaki çabalarından dolayı teşekkür etti.

İran medyasına göre, beşinci tur görüşmeleri açıklanmadan önce Umman da, İran ve Suudi Arabistan'dan üst düzey güvenlik delegasyonları arasında birkaç toplantıya da ev sahipliği yaptı.

Suudi Arabistan Dışişlerinden Sorumlu Devlet Bakanı Adil el-Cubeyr ve İran Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreteri Ali Şemhani 2021'in eylülünde yaptıkları dördüncü tur müzakerelerde, iki ülke arasındaki ilişkileri düzeltmek için izlenecek yol haritası ve Yemen'de barışın önündeki engelleri ortadan kaldırma konularında anlaşma sağladı.

İranlı yetkililer ve İran yerel medyası, beşinci tur müzakerelerin atmosferini olumlu olarak nitelendirirken ve altı yıllık bir aradan sonra iki ülke arasındaki ilişkilerin yeniden başlaması için umutların arttığı bildirildi.

Irak Dışişleri Bakanlığı 26 Nisanda, Suudi Arabistan ile İran arasındaki görüşmelerin 5. turunun "olumlu" seyrettiğini ve iki ülke arasında diplomatik temsilin yeniden başlamasıyla sonuçlanabileceğini duyurdu.

İran'ın Bağdat Büyükelçisi İrec Mescidi de dün, İran-Suudi Arabistan ilişkilerini normalleştirmek için iki ülke yetkilileri arasında yapılan görüşmelerde gelecekteki müzakereleri şekillendirecek bir yol haritası üzerinde anlaşmaya varıldığını söyledi.

Mescidi ayrıca, karşılıklı büyükelçiliklerin açılıp açılmayacağına dair soruya ise, "Büyükelçiliklerin yeniden açılması konusunun gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini önümüzdeki müzakerelerin süreci belirleyecek." yanıtını verdi.

- Irak müzakerelerinin önemli başlığı Yemen

Birleşmiş Milletler'in (BM) Yemen'deki İran destekli Husiler ile 2015 yılında Arap koalisyon güçlerinin liderliğini üstlendiğinden beri savaşın en büyük yüklerinden birini çeken komşusu Suudi Arabistan'ın desteklediği Yemen hükümeti arasındaki ateşkesin kalıcı hale getirilmesi sürecinde Bağdat'taki İran-Suudi görüşmelerinin önemi daha da arttı.

Bağdat'ta gerçekleştirilen ilk müzakere turundan bu yana Irak, bu müzakerelerin başarısı ve Suudi Arabistan ile İran arasındaki ilişkilerin normale dönmesi için çabalarını sürdürdü.

Iraklı yetkililer, bölgedeki sağlanacak istikrarın Irak'ın istikrarına da katkı yapacağını düşünüyor.

Eylül 2021'deki görüşmelerden bu yana Suudi Arabistan, İranlı yetkililerin ülkelerini İslam İşbirliği Teşkilatı'nda ülkelerini temsil etmeleri için ülkeye girmelerine izin verdi. Ayrıca bu yılki Hac mevsiminde İranlı hacılara daha büyük bir pay verilmesine karar verildi.

İranlı yetkililerin açıklamalarında fark edilen bir iyimserlik görülmesinin aksine Suudi tarafı halen Tahran'ın Yemen'de oynadığı rolden, Husiler üzerinde savaşı durdurmak, BM denetimindeki müzakereler yoluyla barışı sağlamak için yeterince baskı uygulamamasından duydukları hayal kırıklığını dile getiriyor.

İran, Husilerin Yemen'de 2 Nisan'dan itibaren başlayan 2 ay süreli ateşkesi kabul etmelerini memnuniyetle karşıladı ve bu ateşkesin kapsamlı bir hale dönüşmesi ve kalıcı barışın tesisine yol açması için çağrıda bulundu.

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi liderliğindeki İran'ın çevre ülkeler başta olmak üzere bölge ülkeleriyle ilişkilerine ve bu ilişkileri siyasi, ekonomik ve güvenlik alanlarında geliştirmeye önem gösterdiği, ABD ve Batı ile ilişkilerine olan ilgisinin ise azaldığı görülmekte. Bu adımlar, reformist harekete bağlı önceki hükümetin politikalarıyla tamamen çelişiyor.

Eylül 2019'da Aramco petrol şirketinin Suudi Arabistan'daki tesislerine saldırı düzenlendi ve dönemin ABD Başkanı Donald Trump yönetimi, saldırıların arkasında olmakla suçladığı İran'a karşılık vermek isteyen Riyad'dan desteğini çekti.

O dönemde Suudi Arabistan da Arap ve bölgesel komşularına yöneldi; Katar ve İran ile ilişkileri normalleştirme, Irak ve Türkiye dahil olmak üzere diğer ülkelerle ilişkilerini iyileştirme eğilimine girdi.

Suudi Arabistan, Yemen, Basra Körfezi ve Kızıldeniz'de İran'ın desteklediği silahlı gruplardan kaynaklanan tehditlerle karşı karşıya.

İran da İsrail'in İran'ın müttefiki olan grupları, Suriye'deki Devrim Muhafızları'nın bölgelerini, nükleer tesisleri ve atom enerjisi alanındaki bilim adamlarını hedef alması gibi zorluklarla mücadele ediyor.

Riyad, İsrail ile normalleşmenin Filistin sorununun çözümüne bağlı olduğu kaydederken, Tahran, Tel Aviv ile normalleşmeden korkuyor.

Bu nedenle İran, genel olarak Körfez ülkeleriyle ve özelde Suudi Arabistan ile ilişkileri yeniden normalleştirmenin maslahatına olduğunun farkında.

Analistlere göre, Suudi Arabistan ayrıca, savaşın 7 yılı aşkın bir süredir devam ettiği ve askeri bir çözümün "imkansız" hale geldiği Yemen'de barış ve istikrar sağlama konusunda, İran'ı yardıma teşvik etmek için çabalıyor.

- İran-Suudi Arabistan ilişkileri

Suudi Arabistan'da 2 Ocak 2016'da aralarında Şii din adamı Nimr en-Nimr'in de bulunduğu 47 kişi "terör" suçlamasıyla idam edilmişti.

İdamlara tepki gösteren İranlı yetkililerin peş peşe yaptığı açıklamaların ardından Suudi Arabistan'ın Tahran Büyükelçiliği ve Meşhed kentindeki konsolosluk binaları İran'daki göstericiler tarafından ateşe verilmişti.

Mart 2015'te başlayan Yemen'deki kriz nedeniyle iki ülke arasındaki gergin diplomatik ilişkiler tamamen kesilmişti.

İran ile Suudi Arabistanlı yetkililer, Nisan 2021'de Bağdat'ta doğrudan görüşmeler yapmak üzere bir araya gelmiş ve Irak'ın ara buluculuğundaki görüşmeler daha sonra da devam etmişti.

İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, 23 Aralık 2021'de yaptığı açıklamada, Riyad'la müzakerelerde ilerleme kaydedildiğini belirtmiş ve bunun bir göstergesi olarak Suudi Arabistan'ın Cidde'deki İslam İşbirliği Teşkilatında görevli üç İranlı diplomata vize verdiği bilgisini aktarmıştı.

Amerikan "The Atlantic" dergisine 3 Mart'ta röportaj veren Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman, İran'la ilgili olarak, "Onlar bizim komşumuz. Ebediyen de komşumuz olacaklar. Ne biz onlardan kurtulacağız ne onlar bizden kurtulacak. Bu yüzden sorunu çözmeli ve bir arada yaşamanın yollarını aramalıyız." ifadelerini kullanmıştı.

İki ülke arasında 16 Mart'ta yapılması planlanan görüşmeler ise Suudi Arabistan'da birçoğu Şii olmak üzere 81 kişinin bir günde idam edilmesinin ardından Tahran tarafından geçici olarak ertelenmişti. İran Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyine bağlı "Nournews" tarafından 23 Nisan'da yapılan açıklamada, iki ülke yetkililerinin Bağdat'ta görüştüğü bildirilmişti.

Açıklamada, iki ülke arasında bir sonraki görüşmelerin Dışişleri Bakanlarının katılımıyla gerçekleştirilmesinin öngörüldüğü aktarılmıştı. Bazı kaynaklar görüşmelerde Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi'nin de hazır bulunduğunu bildirmişti.