Makedonya Müslüman mı?

Makedonya Müslüman mı, Makedonya İslam ülkesi midir? Makedonya, beş asırdan fazla bir süre (1371-1912) Osmanlı egemenliğinde kalmış bir Balkan ülkesidir. Balkan topraklarına 14. yüzyılda ulaşan İslam dini, sonraki yüzyıllarda da siyasi ve kültürel bir güç olarak bölgede hâkim din statüsünü korumuştur. 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarına kadar devam eden Müslümanların ve İslam’ın bölgedeki hâkimiyeti, Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’dan çekilmeye başlamasıyla birlikte azalmaya başlamıştır. Ayrıca bir asırdan daha az bir zaman diliminde Balkan Savaşları ve birinci ve ikinci dünya savaşları gibi Balkan coğrafyasının büyük kayıplar verdiği yıkıcı savaşlardan sonra bölgenin demografik yapısında büyük değişiklikler yaşanmıştır. Bilhassa bölgede kurulan Yugoslav Sosyalist Federatif Cumhuriyeti’nin Komünist yönetimi altında, Müslüman halk kötü muamele ve baskılara maruz kalmış, bunun sonucu İslam dininin sosyal alandaki varlığı büyük ölçüde azalmıştır. Osmanlı’nın terk ettiği Balkan topraklarında kalan Müslümanların göçe zorlanması veya katledilmesi sonucu Müslüman nüfus bölgede azınlık statüsüne gerilemiştir.

 

Bugün Makedonya’da resmî istatistiklere göre Müslüman nüfusun %34 oranında olduğu ifade edilmektedir. Ancak gerçek rakamların bundan çok daha fazla olduğu tahmin edilmektedir.

Makedonya Müslümanlarının %75’ini Arnavutlar, %13’ünü Türkler ve kalanını da Makedon ve Slav asıllı Müslümanlar oluşturmaktadır.

Müslümanların büyük çoğunluğu Sünni Müslümanlardır ve Hanefi mezhebine mensuptur. Bunun yanı sıra, Makedonya’da Bektaşi ve Halveti tarikatlarının da var olduğu bilinmektedir.

Makedonya’da Demografik Durum

Makedonya Cumhuriyeti veya Birleşmiş Milletler’in tanıdığı adıyla “Makedonya Eski Yugoslav Cumhuriyeti” bir güneydoğu Balkan ülkesidir. Asya ve Avrupa kıtaları arasındaki geçiş yolları üzerinde bulunan ülke yüzyıllar boyunca farklı kültür ve milletlere ev sahipliği yapmıştır. Dolayısıyla çok kültürlü ve çok dinli bir toplum yapısına sahiptir.

Yunanistan, Bulgaristan, Arnavutluk, Kosova ve Sırbistan ile sınırı bulunan Makedonya, 1991 yılında Yugoslav Sosyalist Federatif Cumhuriyeti’nden bağımsızlığını ilan etmiştir.

2002 yılında yapılan nüfus sayımına göre 2.022.547 kişilik ülke nüfusunun %64,2’sini Makedonlar oluşturmaktadır.

Nüfusunun %25’ini ülkenin ikinci en büyük etnik grubu olan Arnavutlar oluştururken Türkler ülke nüfusunun %3,9’unu, Romanlar %2,7’sini, Sırplar %1,78’ini, Boşnak ve diğer küçük gruplar %2,2’sini oluşturmaktadır.

2009 yılı tahmini verilerine göre ise Makedonya Cumhuriyeti nüfusu az bir artışla 2.050.671 olarak kaydedilmiştir.

Avrupa Birliği yasal düzenlemeleri gereğince, üye ve potansiyel üye ülkelerin düzenli nüfus sayımı yapması gerekmektedir. Fakat çok kültürlü, çok dinli ve çok milletli Balkan ülkelerinde nüfus sayımları, azınlık ve çoğunluk arasındaki birçok dengeyi değiştirme potansiyeli sebebiyle sorunlu bir süreçtir. Makedonya Cumhuriyeti’nde 2011 yılında yapılması planlanan nüfus sayımı, sayım işlemi resmî olarak başladıktan sonra, Arnavut nüfusun sayımı yanıltacağı endişesiyle nüfus sayım komitesinin toplu olarak istifa etmesi üzerine iptal edilmiştir. 2013 yılında Avrupa Konseyi’nin nüfus sayımının tekrarı için Makedonya Cumhuriyeti’ne yaptığı çağrılar devlet bütçesinin yeterli olmadığı gerekçesi ile karşılık bulmamıştır.

Nüfus sayımının sorunlu olduğu bu bölgede halkın dinî mensubiyeti de kaynaklara çelişkili rakamlarla yansımıştır.

Resmî rakamlara göre nüfusun %64’ü Makedon Ortodoks Kilisesi’ne bağlı Hristiyanlardan oluşmaktadır; ikinci en büyük dinî grup ise çoğunluğunu etnik Arnavutların oluşturduğu %34 oranıyla Müslümanlardır.

Bu oranla Makedonya Cumhuriyeti Türkiye, Kosova, Arnavutluk ve Bosna-Hersek’ten sonra Avrupa’da en çok Müslüman nüfus barındıran ülke konumundadır.

Ülkedeki Müslüman nüfusu, çoğunluğu Arnavut olmak üzere Türkler, Boşnaklar, Romanlar ve kendilerine Torbeş ismini veren Makedon asıllı Müslüman halklar oluşturmaktadır. Arnavut kökenli Makedonyalı halk genellikle batı ve kuzeybatı Makedonya’da, Arnavutluk ve Kosova sınırlarındaki şehirlerde yaşamaktadır.

Müslüman nüfusun çoğunlukta olduğu şehirlerden bazıları Kumanova, Kalkandelen, Kırçova, Pirlepe, Köprülü ve Manastır olup başkent Üsküp’te de hatırı sayılır bir Müslüman nüfus barınmaktadır.

Makedon Müslüman halk, diğer ismiyle Torbeşler, Osmanlı zamanında Müslüman olmayı seçmiş Slavlardır. Torbeşler Makedonya Cumhuriyeti tarafından Hristiyan Makedonlardan farklı bir etnik grup olarak kabul edilmektedirler.

MÜSLÜMANLARIN PROBLEMLERİ

Makedonya Müslümanlarının muzdarip olduğu en hassas konuların başında, şehirlerin dönüşüm planlarının İslam’ı temsil eden yapıların tahribatı hatta yok edilmesi üzerine şekillendirilmesi gelmektedir. 2001 yılında Üsküp’ün en görünür mekânı olan Vodno Dağı’na büyük bir haç yerleştirilip geceleri ışıklandırılması, bu uygulamaların en dikkat çekici olanlarından biridir. Bunun yanında Üsküp’te 15. yüzyılda Osmanlı tarafından inşa edilen tarihî Taş Köprü’ye ait kitabe ve mihrap nişi kasıtlı olarak sökülmüş ve tahrip edilmiştir. Özellikle 2001 yılında yaşanan iç savaş döneminde ülkedeki birçok tarihî eser niteliğindeki eser tahrip edilmiştir. Bu dönemde Müslümanlara ait toplam 58 yapı zarar görmüş, 20’si tamamen kullanılamaz hale gelmiştir. Örneğin, yine 15. yüzyılda inşa edilmiş olan Üsküp Kebir Mehmet Çelebi Camii’nin minaresi ve avlusundaki mezar taşları, Üsküp Kiril Metodi Üniversitesi’nin inşası sırasında tahrip edilmiş ve cami girişi ve avlusu üniversite yerleşkesine dâhil edilmiştir.

Müslüman grup içerisinde etnik azınlık olan Türkçe konuşan Türk ve Torbeş topluluklarının Türkçe eğitim talepleri de karşılıksız kalmıştır. Anayasa ile sabit olan ana dilde eğitim alma talebinin yetkililer tarafından geri çevrilmesine gerekçe olarak, talep eden toplulukların etnik Türk olmadıkları gösterilmektedir ki, bu durum ülkedeki resmî nüfus sayımı konusundaki gerilimin dinî ve etnik azınlıkların hakları ile ilgili olduğu fikrini desteklemektedir.

Makedonya Cumhuriyeti’nde yaşayan Müslümanların karşılaştığı bir diğer problem ise ülkedeki misyonerlik faaliyetleridir. Özellikle yoksul bırakılmış Müslüman toplulukların çoğunlukta olduğu doğu bölgelerinde faaliyet gösteren Hristiyan misyonerlerin devlet tarafından desteklendiği iddia edilmektedir. Nitekim 2002 yılında Ohri şehrindeki İmaret Camii’nin Aziz Kiliment Kilisesi’ne çevrilmesi, aynı şekilde Manastır Yeni Camii’nin Aziz Gorki Kilisesi üzerine inşa edildiği gerekçesiyle kazı çalışmalarıyla tahrip edilmesi misyonerlik faaliyetlerinin devlet eliyle dolaylı olarak desteklendiğinin göstergesidir.

Sosyal alanda Müslüman ve Hristiyanlar arasındaki gerilimin yükselmesinde rol oynayan birkaç olay yakın tarihte Makedonya gündemini meşgul etmiştir. 2012 yılında Vevcani Festivali adı altında icra edilen kutlamalarda kostüm olarak İslam dinine ait sembolleri kullanan grup, pornografi ve hakarete varan eylemlerde bulunmuş, bunun üzerine Müslüman halk tarafından Struga şehrinde organize edilen protestolarda gerginlik yaşanmıştır.[23] Ülkede İslamafobik yorumların hâkim olduğu uzun süren tartışmalar olmuş fakat konuyla ilgili devlet veya dinî liderler seviyesinde bir özür ve açıklama yapılmamıştır.