Karda ESP kapatılmalı mı, neden devre dışı kalır, ESP kapatma nedir?

Karda ESP kapatılmalı mı, neden devre dışı kalır, ESP kapatma nedir karlı yollarda kapatmak mı gerekir, kapatılmazsa ne olur, kapatılırsa ne olur? İşte kışın karlı yollarda ESP, ASR ve ABS sistemlerinin durumu hakkında merak edilenlerden bazıları. Kar yağışının başlamasıyla birlikte yollarda kalmak istemeyen sürücüler yeni önlemler almak ihtiyacı hissediyor. Birçok sürücü karlı yollarda ne tür önlem alınması gerektiğinden habersizdir. Bazıları ise kulaktan dolma bilgilerle önlemlerini almaya çalışıyor. Peki, kışın karlı yollarda neler yapılmalı, araçta ne tür önlemler almalı? Karda ESP kapatılmalı mı, neden devre dışı kalır, ESP kapatma nedir?

LastikTR.com sitesinde yer alan bilgilere göre kış aylarında sürücülerin dikkat etmesi gereken önemli hususlardan bazıları şöyle: Kış şartlarında sürüş çeşitli ön hazırlıklar, tecrübe ve ekstra dikkat gerektirir. İlk yapmanız gereken arabanızın özelliklerini tanımanız. Aracınız da ABS, ESP, ASR, kış sürüş modu vb. elektronik sürüş destek sistemleri var mı? Bu sistemler size nasıl yardımcı olur ya da ne zaman işe yaramazlar?

ABS SİSTEMİ fren yaptığınızda tekerleklerin kitlenmesini önleyerek, halk arasında freni pompalamak diye tabir edilen bas-bırakları yaparak(bunu bir insanın yapamayacağı hızda saniyede 15-20 defa yapabilir), direksiyon kontrolünü mümkün kılar. Karlı, buzlu, ıslak ve kaygan yollarda aracınız kış lastikleri ile donatılmış olsa bile ABS inanılmaz bir sürüş destek unsurudur ve aracın savrulmasını ESP ile birlikte çalışarak engeller. Fren yapsanız bile direksiyon kontrolü ile yönünüzü değiştirmeniz mümkün olur. Eğer aracınızda ABS yok ise tekerlerin fren sırasında kitlenmesini engellemek için fren pompalama eylemini sizin yapmanız kitlenmeyi hissettiğinizde freni bırakmanız ve sonra tekrar frene basmanız gerekir.

ESP SİSTEMİ saniyede 25 kez kadar hızlı bir şekilde sensörlerden bilgi alarak aracın dengeli bir şekilde hareket edip etmediğin kontrol eder. Gerektiğinde gerekli tekerleklere fren yaptırarak aracı direksiyonun yönlendirdiği yöne gitmesini ve viraj ve ani dönüşlerde savrulmasını engeller. Özellikle kışın kaygan yol şartlarında ABS ile birlikte hayati bir sistemdir. ESP sisteminin parçaları hidrolik ünite, tekerlek hız sensörü, direksiyon açı sensörü ve yanal ivme sensörleridir.

ESP bazı durumlarda sürücüye yardımdan çok köstek olmaya başlar. İşte bu durumları iyi bilmek ve gerekirse sistemi devre dışı bırakmak gerekebilir.

ESP yani (Electronic Stability Program) Elektronik Stabilite Kontrol sistemindeki Stabilite kelimesi daha anlaşılır bir şekilde Denge ve Kararlılık anlamına gelmektedir. Yani aracın dengesini elektronik olarak kontrol eden sistem bir şekilde sürüşün kararlılığını sağlamak için programlanmıştır. Bu nedenle de ESP, tekerlekler arasında dengesiz bir hız farkı oluşması (patinaj) ve herhangi bir nedenle savrulma meydana geldiği zaman aracı güvenli bir şekilde ve mümkün olduğu kadar izine döndürmeye çalışır. Bu işlemi yapmak için de esas olarak aracın fren sistemini kullanır. Ayrıca bazı otomobil modellerinde o anki motor gücünü de azaltarak daha etkili ve kısa bir sürede sonuç alınmasını sağlar. Sistem ABS ve TCS (Traction Control System) yani Çekiş Kontrol Sistemi’ni de bünyesinde barındırır. Daha eski tip araçlarda Sadece ABS ve TCS sistemi bulunabilir.
Kış lastiği sadece çekiş aksında kullanılır mı?

Sistemin çalışmasını ise bir örnekle izah edelim; Diyelim ki yolda gidiyoruz ve hızımız da yüksek. Karşımızda da sert bir viraj olsun. Viraja girdiğimiz anda araç yüksek hız nedeniyle savrulmaya ve tekerlekler arasında olması gerekenin üstünde dönüş farkı oluşursa ESP sistemi bunu elektronik sensörleri sayesinde hisseder. Programlı olduğu şekilde de saliseler içinde hangi tekerleğin kaydığını tespit ederek aracın izine dönmesi için gerekli hamleyi yapar. Bu hamle bazı araçlarda ya tekerleklere ayrı ayrı fren yapılarak gerçekleşir. Ya da bu fren ile beraber motorun gücü azaltılır ve müdahalenin etkisi arttırılır. Bu sayede sürücü o sırada gaza dahi bassa sistem buna izin vermez ve tam olarak kendi bildiğini okur.

Her ne kadar bu sistemin kazaların önlenmesinde büyük etkisi var ise de fizik kanunlarının ötesine geçemez ve yapabilecekleri bir yere kadardır. ESP sistemine güvenip riskli bir sürüş tarzı belirlemek kazalara davetiye çıkarabilir. Ayrıca ESP’nin viraj dönme yardımcısı değil savrulmayı engelleyici bir sistem olduğu unutulmamalıdır. Son çare olarak devreye girer.

Bir önceki başlıkta ESP’yi izah ederken önemli bir ifade kullandık ve sistemin savrulma durumunda bildiğini okuduğundan bahsettik. İşte bu bildiğini okuma durumu kış şartlarında beklenmedik tepkilere neden olabilmektedir. ESP normal bir sürüş esnasında zeminde kar, buz veya çamur olsun yine işlevini tam olarak yerine getirirken yine kar, buz veya çamur ile kaplı bir yolda durağan vaziyetten hareket ederken veya yavaş bir şekilde yokuş çıkarken aracın yol almasına engel olabilir. Bu durumun nedeni ise ESP’nin ilk başlıkta izah ettiğimiz çalışma mantığı ile izah edilebilir.

Normalde aracın savrulduğunu patinaj yapmasından ve kaymasından algılayan ESP sistemini; bu sefer aracı kar, buz veya çamur kaplı bir yüzeyde kalkmaya çalışırken veya aynı zeminde düşük bir hızla rampa çıkmaya çalışırken aklımıza getirelim. Bu şartlarda aracın tekerlekleri ya başlangıçta ya da bir süre sonra patinaj yapmaya başlar. ESP sistemi de bu nedenle aracın savrulduğunu düşünerek tekerlekleri frenlemeye çalışır. Bunun sonucu olarak da tekerlekler motor gücünü yere aktarmak yerine sürekli ESP sisteminden kesik yer ve bunun sonucu olarak da sürücünün gaz tepkileri tekerleklere iletilemez. Öyle ki tekerlekleler son hız dönüp yere tutunmaya çalışmak yerine düzensiz bir şekilde bir dönüp bir durarak veya büyük oranda durarak çekişi düşürür. Bu nedenle de aracın hareketi büyük oranda sınırlanır ve araç hareketsiz kalır.
Aşağıdaki videoda TCS sisteminin aktif ve pasif olduğu durumda aracın karlı ve buzlu yolda hareket kabiliyeti görülebilir. Aynı durum ESP için de geçerlidir.

Bu tip durumlarda ESP’nin devre dışı bırakılması gerekir. Ancak araç bulunduğu yerden patinaj yaparak kurtulunca sistemi eski haline döndürmek şarttır. Aksi takdirde özellikle buzlu zemin şartlarında ESP kontrolü olmayan bir araç çok kolay bir şekilde kaza yapabilir. Sürücünün müdahalesi de bu kazaya büyük ihtimalle engel olamaz. Bu arada bazı araçlardaki kış modu düğmesinin ESP’yi kısmı olarak bu gibi durumlarda devre dışı bıraktığını belirtmeden geçemeyelim. Aracınızda klima düğmeleri haricinde böyle bir düğme var ise kullanım kılavuzundan kontrol edilmesini tavsiye ederiz. (Aşağıdaki videoda karlı ve düz bir yolda, normal bir hızda ESP’li ve ESP’siz aracın tepkileri görülebilir)

Ancak buradan ESP’nin devre dışı bırakıldığı her durumda aracın saplandığı yerden çıkacağı veya yoluna devam edeceği anlamı çıkarılmamalıdır. Öyle yerler vardır ki tekerlekler son hız patinajda kalsa bile kurtulmaz. İşte bu gibi durumlarda uzun süre ve yüksek motor devrinde patinaj nedeniyle hem lastikler, hem motor, hem de aktarma organları ciddi zarar görebilir.

ASR - ANTİ PATİNAJ SİSTEMİ, aracın çeker tekerlerinden biri patinaja düştüğünde ABS sistemini devreye sokarak o tekere fren uygular ve patinajı engeller.

Bu sistemler size karlı buzlu yollarda yardımcı olurken bazı özel durumlarda engel de çıkarırlar. Derin karla kaplı yollarda bazen aracın patinaj yapması istenir ki lastikler kış lastiği bile olsa karı kazarak zemine tutunsun. Böyle durumlarda aracınızın özelliğine göre ASR ya da ESP (bazı araçlarda bu iki sistem tek bir düğme ve ayarla kontrol edilir) sistemini devre dışı bırakmanız gerekebilir. Bu şartlarda araç sürekli patinaj yapacağından sistem, zaten çok ısınıp arızalanacak ya da kendini tedbir için devre dışı bırakacaktır. Özellikle offroad sürüşlerinde 4x4 lastikleri ile ilerlerken ABS sistemi durma mesafenizi çok uzatacağından devre dışı bırakılabilir. Tabi aracınızda ABS yi kapatmanızı sağlayan bir düğme mevcut ise.

Kış sürüş modu özellikle otomatik vitesli araçlarda bulunan ve vites değişimlerini daha düşük devirlerde yaparak aracın daha yumuşak kalkışlar ve hızlanmalar yapmasını sağlayarak kaygan zeminde tehlikeli olabilecek sert sürücü hareketlerini engellemeye yardımcı olur. Kaygan yollarda kullanırken, aracınızda kış sürüş modu varsa kış sürüş modunu, yoksa eko modunu seçerek kullanmanızı tavsiye ederiz. Bu özellikler yoksa sürüşünüzü çok yumuşak hareketlerle düşük devirlerde yaparak kaymalara karşı önlem alabilirsiniz.

Bunlar dışında aracınızda hangi lastikler var, aracınız önden çekişli mi, arkadan itişli mi, 4x4 yani 4 çeker bir araç mı gibi konuları öğrenmeniz gerekmektedir. Yaz lastikleriyle kışın seyahat tehlikelidir. Araçların çekiş olan lastiklerine göre sürüş tarzları da değişir. Önden çekişli araçlara kar zinciri takılması gerektiğinde ön iki tekere takılmalıdır. Arkadan itişli araçlarda zincir arka iki tekere takılmalıdır. Peki 4x4 araçlarda hangi tekerlere zincir takılır? Bu sorunun en doğru cevabı 4 tekere birden takılması gerektiğidir. 4 tekerlekte de çekiş olduğundan zincir takılı tekerlerin çekiş gücü artacak diğerlerinin patinaj yapmasına sebep olabilecektir. Zaruret halinde yani sadece bir takım zinciriniz var ise ön iki tekere takmalısınız, ama tekrar üzerini çizelim 4x4 araçlarda 4 tekere de zincir takılması en doğru metottur.

Aracınızı yeteri kadar tanıdıktan sonra kış şartlarına uygun hale getirecek bakım ve değişiklikleri yapmalısınız;

- Doğru motor yağıyla yağ bakımının yapılması gerekir. Isı sıfırın altına düştüğünde de görevini yapmaya devam edecek tam sentetik motor yağları önerilir.

- Akünün soğuk havalar başlamadan ölçülmesi ve gerekliyse yenisi ile değiştirilmesi gerekir. Unutmayın akülerin soğuk havalarda performansı düşer.

- Kış lastiklerinin Kasım ayı içerisinde takılması gerekir. Halk arasında kar lastiği tanımı da kullanılmaktadır; ancak doğrusu kış lastiğidir. Kış lastikleri karlı buzlu zeminlerde olduğu kadar, soğuk havalarda kuru ve ıslak yollarda da yaz lastiklerine göre çok daha iyi performans gösterirler. 

- Takılan kış lastiklerinin en az 4 mm diş derinliğine sahip olması da önemli bir kontrol konusudur.

- Araçta kar kazıyıcısı, zincir, çekme halatı, takviye kablosu, el feneri, eldiven gibi zor şartlarda ihtiyaç duyulacak malzemelerin bulundurulması gerekir.

- Kışın uzun yolculuğa çıkacaksanız hava durumunu öğrenmeli ve karlı tipili havalarda yola çıkmamaya özen göstermelisiniz. Önlem olarak aracınızda yolda kalabileceğinizi düşünerek uyku tulumu, battaniye gibi sizi soğuktan koruyacak eşyalar ile bir süre yetecek yüksek kalorili gıdalar ve içecek bulundurmanızı öneririz.

- Yola çıkmadan önce aracınızın üzeri kar kaplıysa tamamen temizleyin, araç üzerinde bulunan karlar ön camınıza düşüp görüşünüzü engelleyebilir. Ya da rüzgarla arkadaki araçların zarar görmesine sebep olabilir.

- Karlı ve buzlu zeminlerde aracınızı sakin sabit hızda ani fren ve hızlanmalardan kaçınarak kullanmalı ve hızınız düşürmelisiniz. Mümkün olduğunca az şerit değiştirerek, aracınızın kontrolünü kaybettirecek hızlı ve keskin dönüşler yapmadan, çok dikkatli kullanmalı ve takip mesafesini mümkün olduğunca arttırmalısınız. Virajlara girmeden hızınızı düşürmelisiniz aracınızdaki ABS, ESP vs gibi sistemler size yardımcı olsa da fizik kurallarını değiştiremeyeceklerinden önlemlerinizi sizin almanız gerektiğini asla unutmamalısınız.

- Trafikte gördüğümüz en büyük hatalardan biride kış lastiklerine güvenip aşırı sürat yapan şoförlerdir. Lastiğiniz ne olursa olsun hızınızı düşürmeyi unutmayın.

- Kötü hava şartlarında farlarını hep açık tutun ki görülmeniz daha kolay olsun. Cruise kontrol gibi otomatik sürüş özelliklerini ıslak, kar ve buzlu zeminlerde asla kullanmayın.

- Aracınız derin kara saplanırsa gaza aşırı yüklenmeniz patinaj yaptırarak daha da batmanıza neden olabilir. Sakince çok az gaz vererek hatta tamamen aracın rölanti gazını kullanarak kurtulmayı denemeniz ilk kalkış hareketi için çoğunlukla daha başarılı olacaktır.

- Kaygan yollarda ilerlerken boş bir alanda iseniz önünüzde ve arkanızda hiç bir araç yokken hızınızı iyice düşürüp fren yaparak yolun kayganlığını ve aracın tepkisini ölçebilirsiniz, bu size acil durumlarda neyle karşılaşacağınız konusunda bilgi verecektir.

- Gizli buzlanmanın olabileceği gölgelik, rüzgar alan alanlar ve köprü ve viyadüklerde bu bölgeye girmeden önlem olarak hızınız düşrmeniz olabilecek tehlikeleri önleme yolunda çok önemlidir.

- Arkanızda sizi çok yakın takip eden bir araç varsa dikkatlice sağa geçip yol verip geçip gitmesini sağlamalısınız. Böylece yaşanabilecek bir tehlikeyi savmış olursunuz.

- Virajlara gelmeden yavaşlayın, viraja geldiğinizde çok kaygan zeminlerde elektronik destek sistemleri sizi kurtaramayabilir. Her zaman önleminizi alın, önlem almayı aşırılık olarak düşünmeyin; sizin ve başkaların hayatının söz konusu olduğunu asla unutmayın.

Son olarak kış lastikleri ya da halk arasında kullanıldığı şekliyle kar lastikleri (doğrusu tabii ki kış lastikleri, çünkü sadece karda değil her türlü zeminde kışın daha avantajlı ve güvenlidirler.) karda, buzda, erimiş karlı, çamurlu yollarda ve soğuk havada iyi performans vermek üzere üretilmişlerdir. Özel desenleri, silika ve kauçuk karışımı en soğuk havalarda yumuşak kalan özel hamurları, desenlerinin diş derinlikleri kışın size hayati avantajlar sağlar ve kesinlikle kullanılmalarını öneririz. Kış lastiklerinin bile yetersiz kalacağı durumlar (aşırı buzlanma gib) vardır. Kesinlikle kaliteli bir zincir takımını aracınızda bulundurun ve nasıl takılacağını daha önceden deneyerek öğrenin, karlı soğuk bir hava da ilk zincir takma deneyimi işkenceye dönüşebilir.

Kaynak: LastikTR.com / Sekizsilindir.com 

---