Yeni İran cumhurbaşkanı Reisi oldu

İran'da dün yapılan seçimlerde yeni cumhurbaşkanı Reisi oldu. Reisi'nin seçileceği seçimlerden önce de belliydi. Seçimlere çok düşük bir katılım olduğu biliniyor. Peki, reisi İran için ne anlama geliyor, İran'da neler değişecek?

Google Haberlere Abone ol
Yeni İran cumhurbaşkanı Reisi oldu

İran'da halkın ilgi göstermediği Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin sonuçları belli oldu. İran'da dün yapılan 13. Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinin ilk resmi sonuçlarına göre muhafazakar aday İbrahim Reisi 28 milyon 600 bin oydan 17 milyon 800 binini alarak seçimi kazandı.

İran İçişleri Bakanlığı Seçim Merkezi Başkanı Cemal Örf, düzenlediği basın toplantısıyla 13. Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinin ilk sonuçlarını paylaştı.

Örf, şu ana kadar sayılan 28 milyon 600 bin oydan muhafazakar aday Reisi'nin 17 milyon 800 bin, muhafazakar aday Muhsin Rızai'nin 3 milyon 300 bin, reformist aday Abdunnasır Himmeti'nin 2 milyon 400 bin ve bir diğer muhafazakar aday Emir Hüseyin Kadızade Haşimi'nin de 1 milyon oy aldığını belirtti.

Yeni İran Cumhurbaşkanı Reisi
Yeni İran Cumhurbaşkanı Recisi

 

Bu sonuçlara göre oyların yüzde 62'sini alan Reisi birinci turda cumhurbaşkanı seçilmek için gerekli olan yüzde 50+1'i geçerek 8. Cumhurbaşkanı oldu.

Reformist aday eski Merkez Bankası Başkanı Abdunnasır Himmeti, muhafazakar adaylar eski Devrim Muhafızları Ordusu Genel Komutanı ve Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi Genel Sekreteri Muhsin Rızai ile Milletvekili Emir Hüseyin Kadızade Haşimi de yaptıkları açıklamalarla Reisi'yi tebrik etti.

Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani de yaptığı açıklamada halkın seçtiği cumhurbaşkanının belli olduğunu belirterek 45 gün sonra görevi kendisine devredeceğini dile getirdi.

Dr. Serhan Afacan'ın Anadolu Ajansı için kaleme aldığı yorumunda Reisi'nin İran için ne anlama geldiği şöyle tarif ediliyordu:

“TABUTA ÇAKILAN SON ÇİVİ” Mİ?

İran İslam Cumhuriyeti’nin kilit kurumlarından biri olan Anayasayı Koruyucular Konseyi’nin seçimlerde yarışacak adaylara ilişkin kararı sonrasında esasen geriye yalnızca İbrahim Reisi’nin cumhurbaşkanlığının resmen ilan edilmesi kalmıştı. 17 Mayıs’ta yaptığı açıklamada adaylık için başvuran 592 kişiden yalnızca 40’ının gerekli şartları taşıdığını duyuran Konsey, 25 Mayıs’taki kararla bu sayıyı 7’ye indirdi. İran siyasetinin önemli isimlerinden eski Meclis Başkanı Ali Laricani, Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin yardımcısı İshak Cihangiri ve eski cumhurbaşkanlarından Mahmud Ahmedinejad’ın da içinde bulunduğu çok sayıda ismin elenmesiyle oluşan bu nihai aday listesi açık şekilde Reisi’nin önünün açıldığını gösteriyordu. Zira, cumhurbaşkanlığı seçimlerinin gediklilerinden olan ve girdiği seçimlerde dikkate değer hiçbir başarısı bulunmayan eski Devrim Muhafızları Ordusu Genel Komutanı ve mevcut Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi Genel Sekreteri Muhsin Rezai, Reisi’yi zorlayabilecek bir aday değil. Milletvekili Emir Hüseyin Kadızade Haşimi ve eski Merkez Bankası Başkanı Abdunnasır Himmeti için de aynı durum geçerli. Diğer yandan, kariyerinde Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreterliği ve Nükleer Baş Müzakerecilik görevleri bulunan Said Celili ve eski Milletvekili Ali Rıza Zakani, Reisi lehine yarıştan çekilirken diğer bir aday olan eski Cumhurbaşkanı Yardımcısı Muhsin Mihralizade de aynı kararı Himmeti lehine aldı.

Böylece esasen muhafazakâr cenah açısından oldukça isabetli bir cumhurbaşkanı adayı olan Reisi, şaibeli değilse de gösterişsiz bir seçim kazanmış olacak. Meşhed’deki prestijli Âstân-ı Kuds-i Rezevi Vakfı’nın başında bulunduğu 2017 yılında, ikinci dönemi için yarışan Ruhani’ye rakip olarak çıkarılıp yüzde 73,33 katılım oranının olduğu seçimde yüzde 57,14 oyla kazanan Ruhani’nin karşısında yüzde 38,28 gibi kayda değer bir oy aldığında Reisi’nin siyasi kariyerinin henüz başladığı görülmüştü. Nitekim Reisi, yükselişini sürdürerek 2019 yılında Yargı Erki başkanı oldu ve seçimlere bu unvanla katılıyor. Ne var ki sistem böylesi güçlü bir adayın kazanmasını dahi şansa bırakmak istemedi. Her hâlükârda Reisi 1997 yılında Meclis Başkanı Ali Ekber Natık Nuri’yi mağlup ederek cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturan Muhammed Hatemi, 2005 yılında eski cumhurbaşkanlarından Haşimi Rafsancani’yi geride bırakarak benzer bir başarı yakalayan Ahmedinejad ve hatta 2013 yılında seçimleri mevcut Meclis Başkanı Muhammed Bakır Galibaf’ın önünde bitiren Ruhani gibi seleflerinin aksine ekmeğini taştan çıkarmış olmayacak. Reisi’nin tüm adayların katılımıyla yapılan üç seçim tartışmasında göze çarpan bir performans ortaya koyamaması da bu algıyı pekiştirdi. Muhafazakâr adayın, ilk tartışmanın bir noktasında “Ben rekabet ve katılıma inanıyorum; benim bakış açım budur” demesi ise oldukça manidar. Bununla birlikte genel olumsuz algının Reisi’nin lehine yapılan seçim mühendisliğinden daha büyük bir boyutu var.

İran’da bu seçimleri, sonucu baştan belli “sipariş seçimler” (intihâbât-ı fermâyeşî) olmakla eleştiren birçok kişi var. Nitekim, daha önce milletvekilliği ve Uzmanlar Meclisi üyeliği yapmış olan Muhammed Cevad Hucceti Kirmani, 5 Haziran’da yayımladığı “Sistemin cumhuriyetçiliğinin tabutuna çakılmış son çivi” başlıklı tariz ve hicivle dolu bildirisinde, yapılan seçim mühendisliğini eleştirdi ve bu kararla İran rejiminin cumhuriyetçi yönünün bitirildiğini savundu. Devrim Rehberi Ali Hamaney’e kanuni güçlerini kullanıp Reisi’yi cumhurbaşkanı ilan etmek suretiyle halkı bu “sipariş seçimlere” gitme zahmetinden kurtarma çağrısından bulunan Hucceti Kirmani, böylece halkın cebinden beyhude yere çıkacak onca masrafın da engellenmiş olacağını belirtti. Tüm bu eleştirilere rağmen, bizatihi İran ve seçimleri yakından takip eden ülkelerin başkentleri hesaplarını Reisi’nin zaferi üzerinden yapmaya başlamış bulunuyor. Peki Reisi’nin artı ve eksileri neler?

REİSİ DOĞRU İSİM Mİ?

İran’da uzun yıllardır cumhurbaşkanlığı dönemini siyaseten yıpranmadan bitirmiş bir isim yok. Bu, bir ölçüde sistemin doğasından, bir ölçüde de gelecek planlarına zarar vermek istemeyen isimlerin risk almaktan kaçınmasından kaynaklanıyor. Geride kalan sekiz yıl boyunca Cumhurbaşkanı Ruhani de epey yıprandı. Nitekim adayların tartışmalarda hükümeti sürekli eleştirmesine çıkışan Ruhani, 13 Haziran’da yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullandı: “Bu tartışmalarda görüldü ki ülkede her şey çok iyi, çok düzgün, eksiksiz ve kusursuz. Yalnızca bir yerde sorun var; o da hükümet! Yeni bir hükümet kurulunca o da düzeldi mi oldu bitti maşallah… Milletin aklıyla dalga geçmeyin!”

Seçmenin bir kısmı tam da aynı şeyi hissediyor ve Ruhani döneminde akıllarıyla dalga geçildiğini ve verilen vaatlerin yerine getirilmediğini düşünüyor. Bu kapsamda, hak ve özgürlükler konusundaki hayal kırıklıkları kadar ekonomi alanındaki şikayetler de öne çıkıyor.

Reisi seçim kampanyası boyunca özenle yolsuzluk ve ekonomik sorunlara vurgu yaptı ve bunlara öncelik vereceğinin altını çizdi. Her ne kadar 2017 adaylığı esnasında, 1989 yılında o dönem hapiste bulunan tartışmalı sayıdaki rejim muhalifi Halkın Mücahitleri Örgütü mensubunun idam kararını veren heyette bulunması nedeniyle içeride ve dışarıda bazı çevrelerin eleştirilerinin hedefi olsa da Reisi, yolsuzluk ve siyasi başarısızlık gibi konularda kamuoyu nezdinde karnesi temiz bir isim. Reisi’nin İranlıların hukuken değilse de fiilen kullandıkları birtakım özgürlüklere savaş açması ise beklenmiyor. Bu yönüyle 60 yaşla İran siyasetinde nispeten genç bir yaşta olan ve adı Hamaney’in olası halefleri arasında da dillendirilen Reisi, muhafazakâr siyasete yeni bir soluk getirebilir. Büyük oranda Hatemi’nin reform hareketi nedeniyle İran siyasetindeki dönüşümlerin reformist kanat üzerinden değerlendirilmesi bir alışkanlık haline gelse de Reisi döneminde muhafazakâr siyasetin de bir açılım yapmaya çalışması kaçınılmaz. Her şeyden önce İran’daki dinamik toplumsal yapı ve bu yapının talepleri bunu zorunlu kılıyor. Dolayısıyla, İranlı seçmenlerin sandığa gitme konusundaki anketlere de yansıyan gönülsüzlüğü Reisi’nin şahsından çok, sürecin işletilme şekliyle alakalı görünüyor. Öte yandan Reisi’yi ufukta bekleyen önemli meseleler var ve İran’ın yoğun dış politika gündemi listenin tepesinde yer alıyor.

İRAN DIŞ POLİTİKASI NELERE GEBE?

Göreve gelmeden önce yıllarca Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreterliği ve Nükleer Baş Müzakerecilik gibi görevlerde bulunan Ruhani’ye nispetle Reisi, dış politikada deneyimsiz bir isim. Halbuki seçilmesi durumunda onu yoğun bir dış politika gündemi bekliyor olacak. Bu bağlamda en önemli konu, çeşitli insan hakları ihlali suçlamalarıyla Reisi’yi 2019 yılında yaptırım listesine alan ABD ile Viyana’da yürütülmekte olan müzakereler. Konuya ilişkin henüz açık bir yorum yapmasa da ABD’nin Reisi’nin seçilme ihtimaline olumlu yaklaştığı görülüyor. Reisi’nin de müzakerelere sahip çıkıp süreci işletmekten başka bir seçeneği yok. Diyaloğa oldukça açık ve İran’ın Çin’e daha fazla yakınlaşmasından endişe duyan bir ABD yönetiminin Hamaney’e çok yakın bir hükümete sahip İran ile yürüteceği müzakereler bir hayli dikkat çekici olacak ve kuvvetle muhtemel bir anlaşma zemininde sonuçlanacak.

Afganistan, Orta Doğu’daki gelişmeler ve Türkiye-İran ilişkileri de gündemin önemli maddeleri olacak. Afganistan’da devam etmekte olan süreç, İran seçimlerinin ardından hareketlenecektir. Bu noktada da yeni hükümetin Devrim Rehberi ve Devrim Muhafızları ile uyumlu çalışacak olması önemli. Ruhani döneminde hiçbir mesafe kat edilemeyen Suriye konusu da yeni hükümetin gündeminde olacak. Gerek Suriye gerekse terörle mücadele bağlamında Türkiye’yi Ruhani hükümetinin son bulmasına hayıflandıracak bir neden yok. Bu bölgelerde zaten söz hakkı müesses nizamda. Elimizde Reisi’nin ikili ilişkiler konusundaki vizyonuna dair de yeterli veri bulunmuyor. Ancak önümüzdeki aylarda Suriye, Irak ve Yemen gibi kriz alanlarının hareketlenmesi ile bunlardan özellikle ilk ikisinde Türkiye-İran ilişkileri yeni bir sınav verecektir. Uzun süredir Astana sürecinin âtıl kaldığı ve Suriye’de anlamlı bir politik geçiş projesinin işletilemediği de hesaba katılırsa, Türkiye’nin İran’daki müesses nizamla daha uyumlu bir kadroyla karşı karşıya kalması işleri kolaylaştırmayacaksa da süreci daha öngörülebilir bir çizgiye çekecektir. Bu kadronun İran’ın siyasal kültürüne etkileri için ise aynı şeyleri söylemek zor.

İran’da 1906 Anayasal Devrimi’nden itibaren -istisnai dönemler dışında- muhakkak yapılan seçimler, Pehleviler döneminde de devam etti. Ayetullah Humeyni’nin de içinde bulunduğu Şah karşıtları ise özellikle Muhammed Rıza Şah dönemindeki seçimleri “sipariş ve göstermelik seçimler” olmakla eleştiriyorlardı. Paris’ten İran’a dönmeden kısa süre önce Ocak 1979’da The Economist dergisine verdiği röportajda kendisine sorulan “Şah’ın düşmesinin ya da ülkeyi terk etmesinin ardından genel bir seçim bekliyor musunuz?” şeklindeki soruya Humeyni şu cevabı vermişti: “Şah’ın düşmesinin ardından iş başına gelenlerin en önemli öncelikli görevlerinden biri hiçbir grup ya da sınıfın etkisine mahal vermeyecek şekilde özgür seçim koşullarını sağlamaktır.”

Humeyni farklı vesilelerle, İran İslam Cumhuriyeti’nde seçimlerin Pehlevi dönemindekine benzer seçimlere dönüşmemesi uyarısında bulunmuştu. Ancak aynı Humeyni, seçimlerde en “uygun” (eslah) adayın seçilmesi gerektiğinin de çok defa -ve özgür seçim vurgularını gölgede bırakacak derecede- altını çizmişti. Buna uygun olarak, başından itibaren dar yorumlarıyla seçimlere katılım imkanlarını kısıtlayan Anayasayı Koruyucular Konseyi, bunun son örneğini 25 Mayıs’ta birçok isim hakkında verdiği “redd-i salahiyet” kararıyla sergiledi. Reisi müesses nizam açısından oldukça “uygun” bir aday olabilir ama İranlı seçmenlerin önemli bir bölümünün en azından onun iş başına getiriliş şeklini uygun bulmadığı tartışmasız. İran’da sisteme hâkim zümrelerin arkaik “halk için halka rağmen” yaklaşımını terk etmemekte diretmesi ise oldukça tartışmalı. İranlı seçmenlerin gönülsüzlüğünün kaynağı tam da bu.

[Yüksek lisans ve doktora çalışmalarını Leiden Üniversitesi İran Çalışmaları bölümünde tamamlayan Dr. Serhan Afacan Marmara Üniversitesi Orta Doğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü’nde öğretim üyesidir]

AHMEDİNEJAD'IN TEPKİSİ

Eski İran Cumhurbaşkanı Ahmedinejad, yayımladığı görüntülü mesajında, ülkede bugün yapılan cumhurbaşkanlığı seçimleriyle ilgili değerlendirmede bulundu.

İran Cumhurbaşkanı Ahmedinejad

Eski İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad

 

 

Seçimlerde aday olmak isteyenlerin rejime bağlılığı ile siyasi, ahlaki ve dini sabıkalarını inceleyen Anayasayı Koruyucular Konseyinin kendisinin de aralarında bulunduğu bazı isimleri gerekçe sunmadan veto etmesine işaret eden Ahmedinejad, "Ben, seçimlerin bu şekilde yapılmasını ve halkın iradesinin yok sayılmasını ülkeye, devrime ve düzene zararlı kabul ediyorum." dedi.

Sosyal medyada kendisinin bazı adaylara destek verdiğine dair sahte fotoğraflar ve iddialar yayıldığına dikkati çeken Ahmedinejad, "Ben kendi adıma bu günaha ortak olmaya hazır değilim. Daha önce de katılımıma izin verilmediği takdirde kimseyi desteklemeyeceğimi söylemiştim. Bu, benim kişisel hakkımdır." diye konuştu.

Ahmedinejad, "Bu büyük hataya karşı şu anda yapabileceğim şey, seçimlere katılmadığımı ve kimseyi desteklemek gibi bir planımın olmadığını söylemektir." ifadelerini kullandı.

Cumhurbaşkanı adayı olmak isteyen birçok önemli isim veto edilmişti
İran'da cumhurbaşkanlığı seçimi için 40'ı kadın olmak üzere 592 kişinin adaylık başvurusunda bulunduğu bildirilmişti.

Anayasayı Koruyucular Konseyi Sözcüsü Abbas Ali Kedhodayi, 17 Mayıs'ta yaptığı açıklamada, aday olmak isteyen 592 kişiden yalnızca 40'ının gerekli şartları taşıdığını duyurmuştu.

Konsey tarafından 25 Mayıs'ta yapılan açıklamada, gerekli şartları taşıdığı açıklanan 40 kişiden yalnızca 7 isme adaylık izni çıktığı belirtilmişti.

Konseyin kararına göre, mevcut Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı İshak Cihangiri ve Meclis Başkanı Ali Laricani gibi reformist ve ılımlı muhafazakar çizgideki bazı önemli isimlere seçimlerde yarışma izni verilmedi. Muhafazakar kimliğiyle bilinen ancak son yıllarda ülke yönetimiyle restleşen açıklamalarda bulunan eski Cumhurbaşkanı Ahmedinejad da adaylık izni alamadı.

Halkın seçimlere yüksek katılımını demokratik bir destek kabul eden ülke lideri Ayetullah Ali Hamaney, 27 Mayıs'ta yaptığı konuşmasında, Anayasayı Koruyucular Konseyinin vetoları nedeniyle seçimlerin boykot edilmesine yönelik çağrılara tepki göstererek, "Seçimlerin faydasız olduğunu söyleyenleri dinlemeyin. Bunlar halkla birlikte değildir. Halkla birlikte olan kimse, insanların sandık başına gitmesine mani olmaz." demişti.

Birçok önemli ismin veto edilmesi neticesinde bugünkü seçimde muhafazakar aday Yargı Erki Başkanı İbrahim Reisi favori gösteriliyor.


 

Yorumlar