GRAFİKLİ- Petrolün, acıların ve savaşların şehri: Basra
-Irak'ın en önemli petrol yataklarına sahip Basra vilayeti, stratejik konumu nedeniyle ülkede 1980 yılından bu yana meydana gelen savaşlar, iç çatışmalar ve krizlerden en çok payını alan yerler arasında -Irak'ın denize açılan tek kapısı, ülkenin can damarları Fırat ve Dicle'nin birleştiği Şattu'l Arab'ın geçtiği yerde kurulan Basra şehri, faal 10 petrol kuyusu, limanı ve stratejik konumuna rağmen bir türlü refaha ulaşamadı - Irak'ın en güneyindeki 3'üncü büyük vilayeti Basra, ülkenin petrol rezervlerinin yüzde 60'ını barındırıyor - Yer altı kaynaklarıyla deyim yerindeyse Irak'ı besleyen Basralılar, İran-Irak arasında 1980 yılında patlak verip 8 yıl süren savaştan bu yana âdeta gün yüzü görmedi - Şii nüfusun yoğun yaşadığı kentlerden Basra'da, belli oranda Sünniler, çok az sayıda Hristiyan Keldani ve Asurilerle dini azınlık Sâbiler yaşıyor - ABD, Rusya, İngiltere menşeli büyük petrol şirketleri, 2003 yılından sonra Bağdat ile imzalanan sözleşmelerle faaliyet gösteriyor -Basra, son 40 yılda İran savaşı, Saddam Hüseyin'in Kuveyt'i işgaliyle Körfez harbi, akabinde kanla bastırılan Şii ayaklanması, 2003'teki ABD işgali ve İngiliz askeri varlığı kaynaklı çatışmalarda on binlerce kayıp verdi
BAĞDAT (AA) - İDRİS OKUDUCU - Irak'ı sahip olduğu zengin petrol kuyuları sayesinde büyük oranda besleyen güneydeki Basra vilayeti, stratejik konumu nedeniyle ülkede 1980 yılından bu yana meydana gelen savaşlar, iç çatışmalar ve krizlerden en çok payını alan yerler arasında.
Basra, son 40 yılda İran savaşı, Saddam Hüseyin'in Kuveyt'i işgaliyle Körfez harbi, akabinde kanla bastırılan Şii ayaklanması, 2003'teki ABD işgali ve İngiliz askeri varlığı kaynaklı çatışmalarda on binlerce kayıp verdi. Yer altı kaynaklarıyla deyim yerindeyse Irak'ı besleyen Basralılar, İran harbinden bu yana âdeta gün yüzü görmedi.
Irak'ın denize açılan tek kapısı, ülkenin can damarları Fırat ve Dicle'nin birleştiği Şattu'l Arab'ın geçtiği yerde kurulan Basra şehri, faal 10 petrol kuyusu, limanı ve stratejik konumuna rağmen bir türlü refaha ulaşamadı.
Şehrin adı bugünlerde elektrik kesintisi ve işsizlik sorunu nedeniyle patlak veren gösterilerle anılıyor. Vilayet sakinleri, hava sıcaklıklarının yüksek olduğu bu dönemde 2003'ten beri çözüleceği vadedilen elektrik kesintisi sorunundan oldukça muzdarip ve birçok temel hizmetten mahrum. Basra, Musenna, Zikar, Meysan ve Necef'ten kısa bir süre sonra, 14 Temmuz'da gösteriler başkent Bağdat'a sıçradı. Irak güvenlik güçlerinin 2'nci haftasına giren gösterilere müdahalesi sonucu şu ana kadar 6 kişi hayatını kaybetti, yüzlerce kişi yaralandı.
-Kent, üç ülkeye sınır ve denize kıyısı olan tek vilayet
konumunda
Irak'ın en güneyinde yer alıp Bağdat, Musul'dan sonra nüfus oranına
göre 3'üncü büyük vilayet kabul edilen Basra'nın doğusunda İran,
güneyinde Kuveyt ve güneybatısında Suudi Arabistan yer alıyor.
Vilayetin kuzeyinde, ülkeye hayat veren Dicle ve Fırat nehirlerinin
birleşim noktası kabul edilen Kurna ilçesindeki Şattu'l Arab
mevcut.
Basra'nın kuzeyindeki Meydan ve Kurna ilçelerinin bulunduğu bölge
tarihi bataklıklara sahip. Bataklıklar, komşu Zikar ve Meysan
vilayet sınırlarına kadar uzanıyor.
Kent, üç ülkeye sınır ve denize kıyısı olan tek vilayet konumunda.
Deniz yoluyla ithalat ve ihracat kentteki Umm Kasr limanı üzerinden
gerçekleştiriliyor.
Resmi olmayan rakamlara göre Basra vilayetinde 3 buçuk milyon kişi
yaşıyor.
Petrol kenti; Ebu Hasib, Meydan, Kurna, Zubeyr, Fav, Şattu'l Arab
ve Basra adında 7 ilçeden oluşuyor.
Şii nüfusun yoğun yaşadığı kentlerden Basra'da, belli oranda
Sünniler, çok az sayıda Hristiyan Keldani ve Asurilerle dini
azınlık Sâbiler yaşıyor.
- Dünya Miras Listesindeki 4 bin yıllık bataklıklar
Vilayetin en dikkat çeken tarafı, 4 bin yıllık geçmişe sahip ve
2016 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi tarafından koruma altına
alınan bataklıklar. Bataklık bölgede yaşamlarını sürdüren Şii
Araplar, Arapça'da Batak Arapları almanına gelen "Arab el Ahvar" ya
da ova sakini anlamındaki "Madan" olarak adlandırılıyor.
Irak'ın devrik lideri Saddam Hüseyin'e karşı, 1991 yılında
başkaldırının patlak vermesinden sonra Madanlıların bir kısmı,
bataklıkların kurutulması nedeniyle farklı bölgelere göç etmek
zorunda kaldı.
- Basra'daki zengin petrol kuyuları
Irak ekonomisinin yüzde 90'ı petrol gelirlerine dayanıyor. Irak
Petrol Bakanlığının verilerine göre ülkenin petrol ihracatının en
büyük yükünü, güneydeki petrol kuyuları çekiyor.
Ülkenin güneyinde en çok petrol kuyusu Basra'da. Bu vilayette faal
olarak petrolün çıkarıldığı 10 kuyu mevcut. Kuyularda, ABD, Rusya,
İngiltere menşeli büyük petrol şirketleri 2003 yılından sonra
Bağdat ile imzalanan sözleşmelerle faaliyet gösteriyor.
ABD Kongre Kütüphanesi tarafından yayınlanan Irak petrolleri
haritasına göre ülkeyi besleyen Basra'daki önemli kuyuların
isimleri şöyle: Zubeyir, Siha, Nahır Bin Umar, Mecnun, Batı Kurna,
Batı Kurna 2, Güney Rumeyla, Kuzey Rumeyla.
Araştırmalara göre Basra'daki 10 kuyudaki rezerv, yaklaşık 65
milyar varil ve bu rakam da Irak'ın tüm rezervinin yaklaşık yüzde
60'ına tekabül ediyor.
- 1980'deki İran-Irak savaşında ağır tahribat aldı
Basra, Irak'ın Eylül 1980'de, İran'ı işgal etmesiyle başlayan ve 8
yıl süren savaşın ağır faturasını ödeyen sınır vilayetleri
arasında.
İran'a hem kara hem de denizden sınırlara sahip tek vilayet olması
nedeniyle Basra, iki ülke arasında yaklaşık bir milyon insanın
hayatını kaybettiği savaştan günümüze kadar süren ağır tahribatlar
aldı.
İran'ın Hüremşehir ve Abadan ile Irak'ın Basra vilayetlerinde
savaşta hayatını kaybeden yüzlerce askerin naaşı karşılıklı
mübadele şeklinde ülkelerine gönderilmeye devam ediyor.
- Basra'nın 1991'deki başkaldırısı kanla bastırıldı
Irak ve İran'a ağır bir fatura bırakan 8 yıllık savaşın bitmesinden
henüz 2 yıl geçmişken Saddam yönetimi, Basra'nın hemen yanında
birkaç kilometre mesafede yer alan Kuveyt'i, 2 Ağustos 1990
tarihinde işgal etti.
ABD başta olmak üzere Kuveyt'in işgaline sert tepki gösteren batılı
ülkeler, Saddam'ı durdurmak için harekete geçti. ABD'nin başını
çektiği 35 ülkenin yer aldığı koalisyon, Saddam'a karşı Çöl
Fırtınası Operasyonu'nu başlattı ve bu yaklaşık 6 ay sürdü.
Saddam, 28 Şubat 1991 tarihinde, yenilgiyi kabul edip, Kuveyt'ten
çekilmek zorunda kaldı. Irak'taki Baas rejiminin saflarında uzun
yıllar boyunca çarpışan Şii askerler, ülkenin güneyindeki evlerine
geri döndüklerinde başkaldırıya geçti.
Ülkenin güneyindeki başkaldırı, 1 Mart 1991'de ilk önce Basra'da ve
daha sonra güneydeki vilayetler ve Kürtlerin yoğunlukta yaşadığı
kuzeydeki bölgelere sıçradı.
İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün, Haziran 1991'de o dönem
yayınladığı Basra raporuna göre, vilayetteki başkaldırının öfkeli
tankçı askerlerin, Saddam'ın portresinin yer aldığı duvarı
yıkmasıyla alevlendiği ifade ediliyordu.
Basra'daki Şii isyancılar, 3 gün boyunca vilayetin çeşitli
bölgelerini ellerinde tutabildi ancak Bağdat'tan gelen Baas
askerleri, 4 Mart 1991 yılında tüm isyancıları öldürüp,
başkaldırıyı da kanlı bir şekilde bastırdı.
İran ve Kuveyt savaşlarında büyük bedel ödeyen Basralılar, Saddam'a
karşı yaptıkları başkaldırı da büyük kayıplar verdi.
- ABD'nin işgalinde Basra yine savaş cephesi oldu
Saddam'ı devirmek için Mart 2003 yılında harekete geçen ABD
öncülüğündeki koalisyon güçleri, Irak'a güneyden Kuveyt'teki
üslerinden hareket edip Basra'ya doğru ilerledi.
Irak'ın genelinde, 2003 işgalinde tank savaşının sadece Basra'da
yapıldığı kaydediliyor. Baas rejimi, işgal güçlerinin ilerleyişini
engelleyip başkent Bağdat'ta ulaşmamaları için Basra'da savunma
hattı kurmuştu.
Yorgun Basra, yine bir savaş cephesi haline gelip iki hafta sürecek
tank savaşlarına tanıklık etmişti.
- Basra'da Sadr milisleri ve Irak ordusu arasında patlak veren iç
çatışma
Başkent Bağdat'tan güneydeki Basra vilayetine kadar binlerce
silahlı milisi olan Şii Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr, 2004
yılında, ABD'nin işgalci bir güç olduğunu ve Irak'tan ivedi bir
şekilde çekilmesi çağrısı yaptı.
Şiilerin yoğunlukta yaşadığı kentlerdeki mahalleleri kontrol eden
Sadr'ın "Mehdi Ordusu"yla işgal güçleri ve daha sonra, kentleri
denetim altına almak isteyen Irak güvenlik güçleri arasında
şiddetli çatışmalar yaşandı.
Basra, ülkedeki Şii milislerle Iraklı güvenlik güçleri arasında
patlak veren iç çatışmadan yine en çok etkilenen bölgeler arasına
girdi. "Mehdi Ordusu"nun güçlü olduğu Basra'da, özellikle 2008
yılında Şii milisler ve o dönem Basra Havalimanı'nda konuşlanan
İngiliz askerleri arasında şiddetli çatışmalar meydana geldi.
Irak merkezi hükümeti, İngilizlerin kontrol edemediği Şii
milislerin önüne geçmek için sayıları on binleri bulan ordu
güçlerini Basra'ya gönderdi. O dönem yüzlerce Şii milis,
çatışmalarda hayatını kaybetti. Sadr, 2008 yılının sonunda meydana
gelen ağır çatışmalar sonucu kendisine bağlı milislere Basra'dan
çekilme çağrısı yaptı ve şiddet olayları kısmen de olsa dindi.
Yorumlar