Çocukta istenmeyen davranışlar travma habercisi

Saldırganlık, yalan söyleme, hile yapma ve okuldan kaçma gibi istenmeyen davranışlar, ebeveynlerin okulöncesi yaştaki çocuklarda karşılaştığı bir problem. Uzmanlar bu davranışların altında yeni kardeşin doğması, anne-babanın boşanması, bir tanıdığın ölümü, kazalar, taciz, istismar ve şiddet gibi travmaların olabileceği uyarısında bulunuyor.

Çocuklar etraflarını keşfetmek, kendi başlarına neler yapabileceklerini görmek, aile, öğretmen veya arkadaşlarının gözüne girebilmek için bazen farklı ve yetişkinleri kızdıran davranışlar yapabiliyor. Peki ya anne-babalar çocuklarının istenmeyen davranışlarıyla nasıl baş edebilir?

Okulöncesi çağı çocuklarının birçok davranışının normal olduğunu hatırlatan Çukurova Üniversitesi (ÇÜ) Eğitim Fakültesi Okulöncesi Öğretmenliği Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Özkan Özgün, şunları kaydediyor: “Bazen çocukların hayatlarında önemli olaylar yaşanır. Yeni kardeşin doğması, anne-babanın boşanması, bir tanıdığın ölümü, kazalar, taciz, istismar, şiddet gibi… Çocuk bu tür zor olaylara şahit olduğunda endişeleri artar, strese girer ve buna bağlı olarak istenmeyen davranışlarda artış olabilir. Bu davranışlar saldırganlık, yalan söyleme, hile yapma, yaşına uygun olmayan cinsel davranışlarda bulunma, sık sık yetişkinlere karşı gelme, okuldan kaçma gibi davranışlar olabilir.” İstenmeyen davranışlara doğru müdahale edilmesinin önemli olduğunu aktaran Özgün, aksi takdirde, istenmeyen davranışların ilerleyen yaşlarda daha farklı ve ciddi problemlere yol açabileceğini belirtiyor.

Doç. Dr. Özkan Özgün, çocukların istenmeyen davranışlar yapmasını önlemek, istenmeyen davranış yaptığında ise bunu düzeltmek için şunları öneriyor:

Olumlu davranışlarını takdir edin!

“Anne-baba olarak gözümüzü dört açmalı ve çocuklarımızın yaptığı olumlu davranışları fark etmek ve bunları takdir etmek için çaba göstermeliyiz. Çocuğumuz iyi bir davranışta bulunduğunda onu takdir etmek olumlu davranışları artırır, istenmeyen davranışları azaltır. Çocuğumuzu takdir ederken bunu içten yapmak da oldukça önemli.”

Tehlikeli davranışları görmezden gelmeyin

“Çocuk istenmeyen davranış sergilediğinde veya hemen sonrasında çocuğa ne olumlu ne de olumsuz hiçbir karşılık verilmemelidir. Yani istenmeyen davranış devam ettikçe anne-babanın çocukla her türlü iletişim yolunu kapatmasıdır. Görmezden gelme tekniğini kullanırken şu çok önemlidir. Yaralanmaya yol açabilecek hiçbir tehlikeli davranış görmezden gelinmemelidir. Çocuğun sağlığı söz konusu olduğunda anne-baba anında müdahale etmelidir.”

Yanlış davranışta bulunduğu ortamdan uzaklaştırın

“Bazen çocuğun bulunduğu ortamdaki bir şey veya bir kişi çocuğun istenmeyen davranışının sürmesine neden olabilir. Ara verme, çocuğun istenmeyen davranışlarını durdurmak ve çocuğu istenmeyen davranışı ortaya çıkaran ortamdan uzaklaştırmak için uygulanır. Çocuğu asla korkutucu, karanlık, dar, havasız bir yere göndermemeli ve asla üzerine kapıyı kilitlememeliyiz. Ara vermenin uygulandığı oda güvenli olmalı ve kapısı mutlaka açık kalmalı. Çocuk eğer 3 dakikalığına başka bir odaya gönderilmiş ise çocuk pişman olduğunu bir daha yapmayacağını söylese bile 3 dakika dolmadan çocuğun o odadan ayrılmasına izin verilmemeli.”

Beklediğiniz davranışı, olumlu cümlelerle anlatın

“Çocuğumuz sık sık kardeşiyle kavga ediyor ve oyuncaklarını paylaşmıyorsa bu davranışı değiştirmek için davranış grafiği oluşturabiliriz. Hedef davranışı çocuğumuzla oturup belirleyebiliriz. Hedef davranışı olumlu cümlelerle ifade etmeyi unutmayın. Yani “artık kardeşine vurmamak” yerine “oyuncaklarını kardeşinle paylaşmak ve birlikte güzelce oynamak” denilebilir. Çocukla birlikte haftalık bir takvim hazırlanabilir, çocuğun rahat görebileceği bir yere asılır. Eğer çocuk o gün kardeşi ile oyuncaklarını paylaşmış ise takvimin ilgili yerine gülen bir yüz çizilir. Paylaşmamış ve birlikte oynamamışlarsa o güne üzgün bir yüz çizilir. Çocuk bir hafta içinde kaç tane gülen yüz kazanırsa ödülü hak edeceği üzerinde konuşulur. Ödülün ne olacağına karar verirken çocuğun fikri mutlaka alınmalı. Çocuk hedefi tutturmuş ise ödül ertelemeden zamanında verilmeli.”