Arslan Yusuf kimdir, nasıl öldü, Karahanlı tarihinde gerçekte var mı?

Arslan Yusuf Karahanlı devlet yönetiminin önemli isimlerinden biridir. Büyük Selçuklu döneminde Karahanlıların başında olan kişi miydi, gerçek tarihte de Arslan Yusuf isminde bir lider veya sultan var mıydı? Büyük Selçuklu devletinin anlatıldığı TRT dizisinde tarihi şahsiyetleri temsilen birçok karakter yer alıyor. Bu karakterlerden biri de Arslan Yusuf karakteridir. Peki, Arslan Yusuf kimdir, ne zaman yaşadı, gerçek tarihte var mıydı?

Senaryoya göre Arslan Yusuf, Karahanlı devletinin başında bulunan bir sultandır. Büyük Selçuklu devletine esir düşer. Alparslan Bey, Arslan Yusuf'u rehin alır ve kızıyla evlenmek karşılığında serbest bırakmaya karar verir. Esirken İnal Bey tarafından öldürülmek ister sultan buna mani olur. 

Yusuf Kadir Han veya Yusuf Kadır Han, 1026'da Karahanlı Devleti'nin tahtına oturan Karahanlı hükümdar. Tam olarak ne zaman doğduğu bilinmemekle birlikte, 1032'de Kaşgar'da ölmüştür.

ARSLAN YUSUF KİMDİR?

Yusuf Kadir Han, İslam'ı benimseyen ilk Türk hükümdarı olan Saltuk Buğra Han'ın torunu olarak Karahanlı Devleti'nde kut sahibi oldu. Yönetim erkine sahip olduğu ilk prenslik yıllarında, Doğu Türkistan bölgelerini İslamlaştırmak için uğraştı. Hoten'e akınlar düzenleyen Yusuf Kadir Han, Hicri 404'te (Miladi 1013-1014) burada İslami bir yönetim kurdu.

Giderek büyüyen Karahanlı Devleti'nin, Sultan Mahmud'un Hindistan seferini fırsat bilip Ca'fer ve Sübaşı Tegin önderliğinde bir orduyla Horasan'ı ele geçirmek için saldırması ve Gazne hükümdarı Sultan Mahmud'un kardeşi Nasr'ın Karahanlılar'ı yenmesiyle birlikte Yusuf Kadir Bey'den yardım istendi. Onun da dahil olduğu kuvvetler bir kez daha mağlup oldu ve Kadir Han'ın hükümdarlığına giden sık hükümdar değişiklikleri başladı.

Karahanlı Sultanı Nasr Ali Han'ın 1013'te ölümünden sonra kardeşi Arslan Han fiili olarak kağanlığın yönetimini devr aldı ve Yusuf Kadir Han ortak Kağan ilan edildi. Mensur bin Ali'ye karşı yapılan seferde diğer kut sahibi Ali Tigin'inin esir düşmesi; 1017'de de Arslan Han'in vefat etmesiyle; tahtın büyük varisi Mensur Arslan Han tahta geçti. Daha sonra kendisini sofiliğe veren ve tahttan çekilen Mensur Arslan Han tahtını Yusuf Kadir Han'a verdi. Ancak Arslan İlig de kendini hükümdar ilan etti.

Arslan İlig'in ölmesiyle birlikte Yusuf Kadir Han Karahanlı Devleti'nde süren çalkantıları dindirdi. Bu zaman Karahanlılar'ın en parlak dönemi oldu. Yusuf Kadir Han'ın 1032'de ölmesiyle birlikte oğulları arasında çıkan taht kavgaları sonucu ülke, Doğu ve Batı Karahanlılar olarak ikiye ayrıldı.

Doğu Karahanlılar'ın başkenti Kaşgar, Batı Karahanlılar'ın başkentiyse Semerkant oldu.

KARAHANLI DEVLETİNİN KISA TARİHİ

Karahanlı Devleti'nin ilk hanı, tarihi ve kurucusunun kim olduğu daima tartışılmıştır. Karahanlı devleti İslam'la ilgilidir ve tüm kaynaklar aynı kişiye yani Satuk Buğra Han'a odaklanmıştır. Sadece bir tarihçi, Abu’l-Futub ‘Abd al-Ghafir bin Husayn al-Alma’i, ki Hicri beşinci yüzyılda Kaşgar'da yaşamıştır, Tarikh Kashghar adıyla şehrin tarihini yazmış ve Satuk Buğra Han'ın din değiştirdiğini anlatmıştır. Ancak, bu ilk el yazması metin kaybedilmiş ve kısmen tekrar 14. yüzyılın başında Jamal Qarshi tarafından Mulhaqat al-Surah isimli kitabında yeniden belirtilmiştir. Bir başka kaynak 1889 yılı içinde bulunan Çağatayca dilinin son kısmına ait Buğra Han hatıralarıdır (Tazkirah Buğra Han). 17. yüzyıldan kalma bir başka el yazması kopyası bulunur.

Kuruluş dönemi ile ilgili pek fazla bilgi bulunmayan Karahanlılar Devleti, Karluk, Çiğil, Yağma ve diğer Türk boylarından oluşmuştur.

Devlet, 840 yılında Uygur kağanlığı'nın, Kırgızlar tarafından yıkılmasıyla Bilge Kül Kadir Han tarafından kurulmuştur. 893 yılında Kaşgar devletin başkenti olmuştur. Bilge Hüsamettin Han'dan sonra devleti oğulları, Bazır Arslan Han ve Oğulçak Kadir Han yönetmişlerdir. Balasagun ve Taraz merkezli iki ana idari bölgeye ayrılan devlette Bazır Arslan Han, Balasagun'da Büyük Kağan olarak ve Oğulçak Kadir Han Taraz'da Ortak Kağan olarak yönetimi paylaşmışlardır.

Devlet 1042 yılında hanedan içindeki kavgalar sonucunda Doğu ve Batı Karahanlı devletleri olarak ikiye bölünmüştür. Batı Karahanlı Devleti, 1042-1212 yılları arasında hüküm sürmüş ve ilk başkenti Özkent olan devlet 1212 yılında Harezmşahlar tarafından yıkılmıştır. Önemli merkezleri Balasagun, Talas ve Kaşgar ve ilk hükümdarı Tamgaç Buğra Han olan Doğu Karahanlı Devleti ise 1211 yılında Karahitaylar tarafından yıkılmıştır.

UMUT KARADAĞ KİMDİR?

Arslan Yusuf karakterini Umut Karadağ canlandırıyor. Peki, Umut Karadağ kimdir?

Umut Karadağ, 1971 yılında Ankara'da doğdu. Türk tiyatro ve dizi ve sinema oyuncusudur. Ankara Deneme Sahnesi adlı amatör tiyatro topluluğunda ve Ankara Devlet Tiyatrosu'nda tiyatro oyunculuğu ve aynı zamanda yönetmen olarak da görev yapmaktadır. Ray Yapım firmasının yöneticileri arasındadır ve birçok klip yönetmenliği yapmıştır.

 

Tiyatrocu olmaya ilkokuldayken karar verdi. Ailesi de tiyatrocudur. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tiyatro Bölümü mezunudur.