1921 Anayasası Özellikleri nelerdir?

1921 Anayasası Özellikleri nelerdir sorusu son dönemlerde özellikle de yeni anayasa çalışmalarının yeniden başlayacağının konuşulması sonrası yeniden gündeme geldi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye'nin artık bir sivil anayasaya ihtiyacının olduğunu belirterek yeni bir anayasa sinyali vermişti. Erdoğan'ın çağrısına Cumhur İttifakı ortağı MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli'den olumlu cevap gelmişti. Erdoğan 10 Şubat 2021 Çarşamba günü bir adım daha atarak Türkiye'deki bütün muhalefet partilerini de yeni anayasa çalışmalarına katılmaları çağrısında bulundu. 

Siyaset dünyasında yeni anayasa tartışmaları başlarken aynı zamanda yapılacak anayasanın içeriği, şekli ve şemali de tartışılmaya başlandı. Bu konuda ilk sinyaller AK Partili kurmaylardan gelmişti. Gelen ilk açıklamalarda yeni anayasanın 1921 Anayasasının ruhunu yansıtan bir anayasa olacağı belirtiliyordu. Peki, nedir 1921 Anayasasının özellikleri, ruhu nedir, nasıl bir anayasaydı? 

1921 Anayasası 20 Ocak 1921 tarihinde TBMM'de kabul edilmiştir. Halk oylamasına dayanan bir anayasa olmamasına rağmen en çok beğenilen anayasadır. Bu anayasanın maddeleri 23 maddeden oluşuyor.  Bu anayasa 20 Nisan 1924 tarihine kadar geçerli olmuştu. Çünkü bu tarihte 1924 Anayasası TBMM tarafından kabul edilerek yürürlüğe girmiştir.

İşte 1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye) tam metni:

1921 TEŞKİLÂTI ESASİYE KANUNU (İLK HALİ)

Kabul Tarihi: 20 Kânun-ı Sani 1337 (20 Ocak 1921)

Mevaddı Esasiye

MADDE 1 - Hakimiyet bilâkaydü şart milletindir. İdare usulü, halkın mukadderatanı bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir.

MADDE 2 - İcra kudreti ve teşri salahiyeti milletin yegâne ve hakiki mümessili olan Büyük Millet Meclisinde tecelli ve temerküz eder.

MADDE 3 - Türkiye Devleti, Büyük Milleti Meclisi tarafından idare olunur ve hükûmeti "Büyük Millet Meclisi Hükûmeti" unvanını taşır.

MADDE 4.- Büyük Millet Meclisi, vilâyetler halkınca müntehap azadan mürekkeptir.

MADDE 5 - Büyük Millet Meclisinin intihabı iki senede, bir kere icra olunur. İntihap olunan azanın azalık müddeti iki seneden ibaret olup fakat tekrar intihap olunmak caizdir. Sabık heyet lâhik heyetin içtimaına kadar vazifeye devam eder. Yeni intihabat icrasına imkân görülmediği takdirde içtima devresinin yalnız bir sene temdidi caizdir. Büyük Millet Meclisi azasının herbiri kendini intihap eden vilâyetin ayrıca vekili olmayıp umum milletin vekilidir.

MADDE 6 - Büyük Millet Meclisinin heyeti umumiyesi teşrinisani iptidasında davetsiz içtima eder.

MADDE 7 - Ahkâmı şer'iyenin tenfizi, umum kavaninin vaz'ı, tadili, feshi ve muahede ve sulh akti ve vatan müdafaası ilânı gibi hukuku esasiye Büyük Millet Meclisine aittir. kavanin ve nizamat tanziminde muamelatı nasa erfak ve ihtiyacatı zamanaevfak ahkamı fıkhiye ve hukukiye ile adap ve muamelât esas ittihaz kılınır. Heyeti Vekilenin vazife ve mesuliyeti kanunu mahsus ile tayin edilir.

MADDE 8 - Büyük Millet Meclisi, hükümetin inkısam eylediği devairi kanunu mahsus mucibince intihap kerdesi olan vekiller vasitası ile idare eder. Meclis, icrai hususat için vekillere veçhe tayin ve ledelhace bunları tebdil eyler.

MADDE 9 - Büyük Millet Meclisi heyeti umumiyesi tarafından intihap olunan reis bir intihap devresi zarfında Büyük Millet Meclisi reisidir. Bu sıfatla Meclis namına imza vaz'ına ve Heyeti Vekile mukarreratını tasdika selâhiyettardır. İcra Vekilleri Heyet içlerinden birini kendilerine reis intihap ederler. Ancak Büyük Millet Meclisi reisi Vekiller Heyetinin de reisi tabiisidir.

İdare

MADDE 10 - Türkiye, coğrafî vaziyet ve iktisadî münasebet noktai nazarından vilâyetlere, vilâyetler kazalara münkasem olup kazalar da nahiyelerden terekküp eder.

Vilâyet

MADDE 11 - Vilâyet, mahalli umurda manevi şahsiyeti ve muhtariyeti haizdir. Harici ve dahili siyaset, şer'î, adlî ve askerî umum, beynelmilel iktisadî münasebet ve hükûmetin umumî tekâlifi ile menafii birden ziyade vilâyete şâmil hususat müstesna olmak üzere Büyük Millet Meclisince vaz'edilecek kavanin mucibince Evkaf, Medaris, Maarif, Sıhhiye, İktisat, Ziraat, Nafia ve Muaveneti İçtimaiye işlerinin tanzim ve idaresi Vilâyet Şûralarının salâhiyeti dahilindedir.

MADDE 12 - Vilâyet Şûraları, vilâyetler halkınca müntehap azalan mürekkeptir. Vilâyet Şûralarının içtima devresi iki senedir. İçtima müddeti senede iki aydır.

MADDE 13 - Vilâyet Şûrası, azası meyanında icra amiri olacak bir reis ile mutelif şuabatı idareye memur azadan teşekkül etmek üzere bir idare heyeti intihab eder. İcra selâhiyeti, daimi olan bu heyete aittir.

MADDE 14 - Vilâyette Büyük Millet Meclisinin vekili ve mümessili olmak üzere vali bulunur. Vali, Büyük Millet Meclisi Hükûmeti tarafından tayin olunup, vazifesi devletin umumi ve müşterek vezaifini rüyet etmektir. Vali, yalnız devletin umumi vazaifile mahalli vezaif arasında tearuz vukuunda müdahale eder.

 Kaza

MADDE 15 - Kaza yalnız idarî ve inzibatî cüzü olup manevi şahsiyeti haiz değildir. İdaresi, Büyük Millet Meclisi Hükûmeti tarafından mansup ve valinin emri altında bir kaymakama mevdudur.

Nahiye

MADDE 16 - Nahiye, hususi hayatında muhtariyeti haiz bir manevî şahsiyettir.

MADDE 17 - Nahiyenin bir şûrası, bir idare heyeti ve bir de müdürü vardır.

MADDE 18 - Nahiye şûrası, nahiye halkınca doğrudan doğruya müntehap azadan terekküp eder.

MADDE 19 - İdare heyeti ve nahiye müdür, nahiye şûrası tarafından intihap olunur.

MADDE 20 - Nahiye şûrası ve idare heyeti kazaî, iktisadî ve malî salâhiyeti haiz olup bunların derecatı kavanini mahsusa ile tayin olunur.

MADDE 21 - Nahiye, bir veya bir kaç köyden mürekkep olduğu gibi bir kasaba da bir nahiyedir.

Umumi müfettişlik

MADDE 22 - Vilâyetler, iktisadî ve içtimaî münasebetleri itibariyle birleştirilerek, umumi müfettişlik kıtaları vücuda getirilir.

MADDE 23 - Umumî müfettişlik mıntıkalarının umumî surette asayişinin temini ve umum devair muamelatının teftişi, umumi müfettişlik mıntıkasındaki vilâyetlerin müşterek işlerinde ahengin tanzimi vazifesi umumi müfettişlere mevdudur. Umumi müfettişler Devletin umumi vezaifile mahallî idarelere ait vezaif ve mukarreratı daimi surette murakabe ederler.

Maddei münferide

İşbu kanun tarihi neşrinden itibaren meri olur. Ancak elyevm münakit Büyük Millet Meclisi 5 Eylül 1336 tarihli nisabı müzakere kanununun birinci maddesinde gösterildiği üzere gayesinin husulüne kadar müstemirren müçtemi bulunacağı cihetle işbu Teşkilâtı Esasiye Kanunundaki 4'üncü, 5'inci, 6'ncı maddeler gayenin husulüne elyevm mevcut Büyük Millet Meclisi adedi mürettebinin sülüsanı ekseriyetle karar verildiği takdirde ancak yeni intihabdan itibaren meriyül icra olacaktır.

10 Cemaziyelevvel 1339 - 20 Kanunusani 1337

1921 Anayasası Özellikleri : 

1- Hakimiyet bilâkaydü şart milletindir; yani Egemenlik Kayıtsız Şartsız Milletindir. (En önemli özelliği budur)

2- Yürütme, yargı ve yasama tek çatı altında TBMM'de toplanmıştır. 

3- Meclis Hükümeti şekli benimsenmiştir. Hükümet TBMM tarafından seçilir. 

4- Ülkeyi TBMM yönetmektedir. 

5- Seçimler iki yılda bir yapılır.

6- Seçmen yaşı 18’dir.

7- Çift dereceli seçim sistemi hakimdir.

8- Yerinden yönetim ilkesi benimsenmiştir.

1921 ANAYASASINDA 2 YIL SONRA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER

1921 Anayasasında 1923 yılında bazı değişiklikler yapıldı. 

Yapılan değişiklikler şöyledir: 

1- Türkiye devletinin hükümet şekli Cumhuriyettir.

2- Cumhurbaşkanı milletvekilleri tarafından bir dönemlik seçilecektir.

3- Cumhurbaşkanının görev süresi 4 yıldır.

4- İkinci kez seçilebilmesi mümkündür.

5- Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından milletvekilleri arasından seçilecektir.

6- Bakanlar ise Başbakan tarafından meclis üyeleri arasından seçilip, Cumhurbaşkanınca meclis onayına sunulacaktır.

7- Devletin dini İslam’dır.

8- Devletin resmi dili Türkçedir.

9- Başkenti Ankara’dır.