100 yıl geciken 'esir mektupları'

Osmanlı İmparatorluğu, Balkan Savaşları’ndan Kurtuluş Savaşı’na kadar yaklaşık 300 bin esir verdi. Hem Osmanlı İmparatorluğu’nun verdiği esirler hem de imparatorluğa esir düşen yabancıların aileleriyle haberleşme hakkını sağlamak, o zamanın Hilal-i Ahmer’inin, yani bugünkü Kızılay’ın göreviydi. Ancak her mektup sahibine ulaşamadı. Kızılay’ın elinde çeşitli sebeplerle gidememiş 30 bin esir mektubu bulunuyor. Kurum, bugünlerde bu mektupları 100 yıl sonra varislerine ulaştırmak için çalışıyor. 150’nci yaşını kutlayan Türk Kızılayı’nın arşivlerine girdik, esir mektuplarıyla birlikte 300 binin üzerinde esir kartını inceledik.

Osmanlı İmparatorluğu’nu bu toplantıda 11 Haziran 1868’de idealist bir grup doktorun çabalarıyla kurulan Hilal-i Ahmer, yani bugünün Kızılay’ı temsil etti. Savaş esirlerine yönelik ilk uluslararası komisyon Balkan Savaşları sırasında Belgrad’da kuruldu. Kızılay da 1912’de, bu uluslararası kuruluşla bağlantılı olacak Üsera Heyeti (Esirler Komisyonu) adlı özel bir komisyon kurdu. Komisyon Birinci Dünya Savaşı’nda hem İtilaf Devletleri’nin elinde bulunan Türk esirlerin hem de Osmanlı Devleti topraklarında bulunan yabancı esirlerin aileleriyle olan haberleşmelerini sağlamak için Harbiye Nezareti personeli ve diğer Kızılhaçların görevlileriyle ortak çalıştı. İngiltere, Rusya, Fransa ve Yunanistan ile esirlere ait bilgi ve belge alışverişi sağlandı. Harbiye Nezareti’nden alınan veriler ve Kızılay heyetlerinin kampları ziyaretlerinden elde edilen verilerle esir kartları oluşturuldu. Savaş bölgelerindeki esirlerin ailelerine ve ailelerin esir askerlere yazdıkları mektupların ulaştırılması için çalışıldı.

Bugün Kızılay’ın arşivinde Balkan Savaşı, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı döneminde esir düşen Osmanlı askerlerine ve Osmanlının esir aldığı yabancı askerlere ait 308 bin 645 adet esir kartı bulunuyor. Bu kartlardaki bilgiler 75 adet esir defterinde listelenmiş durumda. Cemiyetin bünyesinde kurulan Üsera Komisyonu esirlerin her türlü işleriyle ilgilendi. Kızılay’ın görevlerinden biri de esirlerin yazdıkları mektupları ailelerine ulaştırmaktı. Ancak çeşitli sebeplerle her mektup sahibine ulaştırılamadı. İşte ulaştırılamayan yaklaşık 30 bin mektup, Kızılay’ın Ankara’daki arşivinde titizlikle saklanıyor.

Kızılay Genel Müdürü Dr. İbrahim Altan, bu mektupların, aradan seneler geçtikten sonra sahiplerine ulaştırılması için çalışma başlattıklarını açıkladı: “Mektupların ulaştırılamamış olmasının çeşitli sebepleri var. Bazı durumlarda mektubun sahibi bulunamamış, bazı durumlarda savaşın getirdiği sıkıntılar nedeniyle Kızılay mektubu ulaştıramamış. Şimdi bunu telafi etmek için çabalıyoruz... Araştırmacılarımızın ve savaşlarda esir düşmüş aile üyelerini arayan vatandaşlarımızın taleplerini hızlı karşılayabilmek için ‘Esir Kartları ve Esir Mektupları Transkript Projesi’ başlattık."