Osmanlı matbaayı ne zaman kullanmaya başladı

Avrupa'dan dünyaya yayıldığı düşünülen matbaa aslında ilk olarak Uzak Doğu'da kullanılmaya başlamıştır. Avrupa'da Johannes Gutenberg tarafından kullanılmaya başlayarak yaygınlaştırılmıştır. Gelişen teknoloji ile birlikte her geçen gün gelişerek günümüzdeki halini almıştır. 

Osmanlı'da matbaa kullanılması ise Islahat Hareketleri ile birlikte İbrahim Müteferrika tarafından kullanılmaya başlamıştır. Matbaanın önemini aslında daha önceden de bilen Osmanlı kağıt ve matbaa fiyatının pahalı oluşu sebebiyle matbaayı geç kullanmaya başlamıştır. 

Yapılan araştırmalar  Uygur Türkleri’nin XI. asırda matbaayı tanıdıklarını ortaya koyar.19. asrın son demlerinde Tung-Huang mevki’nin yakınında üstü duvarla örtülü bir mağarada bizim için çok önemli olan bir kaç Uygur matbaa harfleri de ele geçmiştir. Yapılan araştırma ise matbaa harflerinin 1209 yılından çok daha öncesine ait olduğunu ortaya koymuştur. Nitekim matbaanın tarihi ile uğraşan İngiliz bilgini Carter’a göre de yeryüzünde mevcut en eski matbaa harfleri Uygur dilinde olup Türkçedir.

Şimdilik bilinen, İstanbul’un alınış tarihinden sonra matbaacılığın, bu sanatla ilgilenen Museviler tarafından yurda getirilmiş olmasıdır İlk matbaa ise Museviler tarafından Il. Bayezid zamanında açılmıştır. Padişahtan alınan izin fermanı ile kitaplar 1488’de basılmaya başlanmıştır. Hatta bu basılmış eserlerin kapağında “Sultan II. Bayezid Han’ın gölgesinde basılmıştır” ibaresinin olması, bazı kaynaklardaki, matbaaya Osmanlı padişahlarının cephe aldıklarına dair ileri sürülen fikirlerini çürütmektedir. Ayrıca II. Bayezid’in “Kim matbaa ile uğraşırsa idam ederim” şeklindeki bir buyruğu olduğu iddia edilmektedir. Bunun aksine II. Bayezid döneminde Yahudiler İstanbul’da ilk matbaayı kurmuş ve bu matbaada 18 tane kitap basılmıştır.Matbaacılık faaliyetleri I. Selim zamanında da sürmüş ve bu dönemde toplam 33 kitap basılmıştır. Ayrıca Fatih Sultan Mehmed’in de matbaacılıkla ilgilendiği belirtilmektedir.

1444’de Gütenberg Uzak Doğu’daki baskıdan ilham alarak sökülüp takılan harfler kullanmaya başlamıştır. Aslında, bu madeni harfler, ilk olarak 1041’de Çin’de dökülmüştü. Gutenberg buradan almıştır.Fakat Batılı, matbaayı bulma ve onu geliştirme şerefimi Gutenberg’e maletmektedir. Bu husus, bizdeki bütün kaynaklarda da böyle gibidir. Aslında Gutenberg’in ne hayatı hakkında, ne de basımcılığı hakkında ayrıntılı bilgiye sahip değiliz. Matbaası hakkındaki bütün bilinenler ise, sadece “kabul”e dayanmaktadır.

Osmanlı matbaa ile daha ilk günden itibaren ilgilenmiş, hatta bu hususta araştırmalar bile yapmıştır. Bunu da, İbrahim Müteferrika’nın, devrin sadrazamına yazdığı, matbaanın önemini anlatan “Vesiletü’t-Tıbaa” adlı yazısından öğrenmekteyiz. Yine, onun ifadesiyle, kağıt ve matbaa fiyatının pahalı oluşu, matbaanın geç kullanılmasına sebep olmuştur.

İlk kâğıt fabrikası İbrahim Müteferrika’nın öncülüğünde Yalova’da kurulmuştur.