Nizamülmülk kimdir, ne zaman yaşadı, nasıl öldü?

Büyük Selçuklu Devleti'ne en parlak dönemini yaşatan, devlet teşkilatlanmasında büyük devrimler yapan İslam dininde mezhepçiliğin önüne geçmek için Nizamiye Medreseleri'ni kuran tarihi şahsiyet Nizamülmülk Alparslan'ın keşfederek devletin en yüksek kademelerine kadar yükselttiği devlet adamıdır

Google Haberlere Abone ol
Nizamülmülk kimdir, ne zaman yaşadı, nasıl öldü?

Nizamülmülk kimdir, ne zaman yaşadı, nasıl öldü? Nizamülmülk ya da Nizam-ül Mülk İslam dininde mezhepçilik karşıtı çalışmaları, devlet teşkilatında büyük yenilikler getiren büyük devlet adamıdır. Selçuklu Devleti'ne Anadolu'nun kapılarını açan Sultan Alparslan tarafından valiliği döneminde keşfedilerek yetiştirilen Nizamülmülk, Alparslan'ın sultan olmasıyla birlikte vezir oldu.

Nizamülmülk 1018 yılında o dönem Selçuklu toprağı olan şimdi ise İran'a bağlı bulunan Tus şehrinde dünyaya gelmişti. Bu nedenle asıl adı da Ebu Ali Kıvamuddin Hasan bin Ali bin İshak et-Tûsî olarak bilinir. Büyük Vezir, Büyük Üstad, İki Hükümdarın Tacı gibi birçok unvanı vardır, fakat en çok Nizamülmülk mülkün, memleketin, ülkenin nizamı lakabıyla tanınmıştır.

Nizamülmülk, Büyük Selçuklu Devleti'nin veziri olmadan önce iyi bir eğitim almıştı. Edebiyat ve Fıkıh alanında kendini geliştirmişti. Bazı rivayetlere göre, döneminin göze çarpan iki ünlü şahsiyeti olan İran’ın büyük şair ve bilgini Ömer Hayyam ile Bâtınî tarikatının kurucusu Hasan b. Sabah ile birlikte eğitim görmüştür. Gazneliler döneminde devlet işlerinde çalışmaya başlayan Nizamülmülk, Dandanakan Savaşı'ndan sonra Büyük Selçuklu Devleti'nin hizmetine girerek çalışmalarına devam etti.

Başarılı çalışmalarını öğrenen Alparslan, Horasan meliki bulunduğu sırada onu yanıma aldı. Sultan olunca 1064 yılında Selçuklu Devleti vezirliğine atadı. Nizamülmülk, 29 yıl bu görevde kaldı. Alparslan’a, Kutalmış ile yaptığı savaşta yardım etti. Onun bütün seferlerine katıldı. Kendisine her yönden yardımcı oldu. Alparslan’ın öldürülmesi üzerine oğlu Melikşah’ın sultan olmasını sağladı (1072). Karşı çıkanların yok edilmesine yardımcı oldu.

Nizamülmülk’ün akıllı, tedbirli ve adaletli idaresi sayesinde de, Melikşah’ın saltanı aynı zamanda Büyük Selçuklu Devletinin de en parlak ve en şanlı devri olmuştur.

İmparatorluğun genişlemesi için büyük çaba gösterdi. Fakat, çok ün kazanması, zengin olması, yakınlarını kayırması nedeniyle kendisini kötüleyenler çıktı, sultanla arası açıldı. Görevde kalmakla birlikte, ailesinden olanlar ağır cezalara çarptırıldı.

Nizamülmülk, askerlik, maliye ve yönetim alanlarında üstün bir devlet örgütü kurdu. Bunu oluşturmak için daha önceki Türk ve İslam devletleri örgütlerinden yararlandı. Selçuklu imparatorluğunun, sağlam temellere dayanmasına çalıştı. Onun kurduğu bu devlet örgütü, daha sonraki Türk-İslam devletlerinde bazı değişikliklerle uygulandı.

NİZAMİYE MEDRESELERİNİ AÇTI

Nizamülmülk, imparatorluk ülkelerinde mezhep ayrılıklarını kaldırmaya çalıştı. Sünniliği yaymak için birçok yerde kendi adı verilen Nizamiye medreseleri kurdurdu. Buralara en değerli bilginleri atadı, giderlerini karşılamak için vakıflar ayırdı. Bunlar içinde en önemli, Bağdat’taki Nisamie. medresesi idi. Nizamülmülk, "Siyasetname" adlı eserinde devlet yönetimi konusundaki görüşlerini ve yaptığı işleri anlatmıştır.

Bu medreselerin en ünlüsü Bağdat’ta 1065-67 yılları arasında faaliyete geçmiş olan Nizamiye Medresesi’dir. İkinci olarak, Osmanlı İmparatorluğu tarafından da uygulanan askeri ikta sisteminin temellerini Nizamülmülk’ün attığı bilinmektedir. Bu sistem sayesinde, daha önceleri Türk boylarının katılımıyla oluşturulan aşirete dayalı ordu düzeni, yerini maaşla çalışan düzenli orduya ve topraklı (tımarlı) askerlere bırakmıştır. Üçüncü olarak, astronomi ve takvimin ıslahıyla ilgili çalışmaları, Celali Takvimi denilen yepyeni bir takvim sisteminin kurulmasına yol açmıştır. Onun bu takvimi hakkında modern bir astronom, bizim bugün kullandıklarımızdan daha ince, daha dakik diye bahsetmektedir.

- Vezir Nizamülmülk'ün katledilişini tasvir eden minyatür, Topkapı Sarayı Müzesi'nde

BÜYÜK HİZMETLERDE BULUNDU

Bir çok camii, mescit, vakıf eserleri yaptırmıştır. Nizamülmülk, meclisi ilim ve sanat adamlarının toplandığı bir yer haline getirmiştir. Selçuklu Devletine idari, adli, askeri, mali, sosyal ve kültürel sahada pekçok yenilikler ve değişiklikler getirmiştir. Sarayı, merkezi hükümet teşkilatını İslam esaslarına dayalı mahkemeleri, toprak sistemini sağlam esaslar üzerine yeniden düzenlemiştir. Nizamiye Medreselerini kurmuştur. Siyasetname adlı eseri, bugün siyaset ilmi ile uğraşanların el kitapları arasında yer almıştır.

Nizamülmülk’ün günümüze kadar gelen en büyük yapıtı şüphesiz ki, Siyasetname adlı eseridir. Bu yapıt, sadece onun fikirlerini anlamak için değil, aynı zamanda döneminin özelliklerini de yansıtması itibariyle hala tarihçiler ve siyaset bilimciler için önemli bir kaynaktır. Siyasetname’yi Sultan Melikşah’ın isteği üzerine yazmıştır. Orijinal dili Farsça olup, 51 bölümden (fasıldan) oluşmaktadır.

- Nizamülmülk'ün İran'ın İsfahan kentinde bulunan türbesi

SUİKASTE UĞRADI

Nizamülmülk büyük hizmetleri nedeniyle çok sevilse de sevmeyenleri de çok fazlaydı. Bu nedenle kendisine yönelik suikastler tertip edildiği de biliniyor. 1092 yılında Sultan Melikşah ile birlikte Bağdat seyahati sırasında bir Batınî suikastçi tarafından hançerlenerek öldürüldü.

Yorumlar