Taliban kimdir, nedir, amacı nedir, kurucusu kim, terör örgütü mü, Müslüman mı, lideri kim?

Taliban kimdir, amacı nedir, kim kurdu, hangi ülkenin örgütüdür soruları Afganistan'da son dönemlerde yaşanan yeni gelişmeler üzerine tekrar gündeme gelmeye başladı. Tekrar diyoruz çünkü bu sorular 2001 yılındaki ABD'nin Afganistan işgalinde daha çok sorulmuştu. İşte Taliban kimdir sorusunun cevabı:

Google Haberlere Abone ol
Taliban kimdir, nedir, amacı nedir, ne zaman?

Taliban kimdir, nedir, amacı nedir, kurucusu kim, terör örgütü mü, Müslüman mı, lideri kim? ne istiyor, amacı ne, ne zaman kuruldu, lideri kimdir, nerelerde etkilidir? Bu ve benzeri sorular çoğaltılabilir. Zira Afganistan topraklarında yaklaşık 30-40 yıldır hüküm süren belirsizliklerin odağındaki örgütten bansediyoruz. ABD'nin 2001 yılında Afganistan işgaliyle dağlara çekilmesini sağladığı örgüt son dönemlerde ABD'nin çekilmesiyle birlikte yeniden şehirlere doğru ilerlemeye başladı. Afganistan'ın kırsal alanlarında ülke topraklarının yüzde 80'inden fazlasını kontrol eden Taliban, yerleşim yerleri açısından ise ülkenin yüzde 40'ını kontrol ediyor. Son günlerde Afganistan'da hızla ilerleyişini sürdürdüğü belirtilen Taliban'ın kim olduğunu merak edenler haliyle Taliban kimdir, nedir, amacı nedir, kurucusu kim, terör örgütü mü, Müslüman mı, lideri kim diye soruyor.

Taliban kimdir, nedir, amacı nedir, ne zaman kuruldu, lideri kimdir?
Taliban kimdir, amacı nedir, kim kurdu, hangi ülkenin örgütüdür?

 

Taliban, Arapça bir kelime olup Talebe kelimesinden türemiştir. Tam anlamı ise "Öğrenciler" demektir. Afganistan topraklarında yaklaşık 40 yıldır hüküm süren örgütün temelini ülkedeki Peştun etnik grubu oluşturuyor. Bu nedenle örgüt arasında resmi olarak konuşulan dil de Peştunca'dır. 

Taliban örgütü Sovyet işgalinin sona ermesinin ardından iç savaşların ülkeyi kasıp kavurduğu, savaş ağalarının kendi bölgelerinde derebeylik tarzı hüküm sürdüğü, yolsuzlukların, infazların ve rüşvetin ayyuka çıktığı bir dönemde ortayla çıktı. Taliban'ı kim kurdu?

Taliban örgütü ülkenin güneyinde Molla Ömer Ahund liderliğinde yaklaşık 50 medrese öğrencisiyle birlikte 1994'te kuruldu. Aslen Kandaharlı olan Molla Ömer, bir süre Pakistan'da ardından da Kandahar'ın kuzeyindeki Meyvend ilçesinde medrese eğitimi aldı. Sovyet işgaline karşı ABD'nin de desteğini alarak savaştı.

Gelenekçi bir yapıya sahip Afgan toplumu içerisinde hızla taraftar toplayan ve yükselen grup, amacını, Sovyet savaşı ve akabinde patlak veren iç savaşlar sırasında ortaya çıkan savaş ağalarından kurtulmak olarak tanımladı. Kuruluş felsefesini de Afganistan'da İslam'a dayalı bir yönetim getirmek olarak tanımladı.

Kurulduktan birkaç ay sonra çoğunluğu medrese ve şeriat okulu öğrencileri olmak üzere savaşçı sayısı 20 bini buldu. Kısa süre sonra Pakistanlı Peştun etnik kökenden Mevlana Samiul Hak liderliğindeki Darul Ulum Hakkaniye medresesi öğrencilerinin önemli bir kesimi de yine örgüte dahil oldu. Öğrenciler hareketinin mensuplarının çoğu ülkenin güneyindeki Peştun kökenli kişilerden ve Pakistan'daki medreselerde eğitim gören mülteci ailelerin çocuklarından oluştu.

Analistlere göre, örgütün kuruluşundan itibaren en büyük destekçisi ve yol göstericisi Pakistan istihbarat teşkilatı (ISI) oldu. Uzmanlar, hem askeri eğitimin hem de maddi desteğin doğrudan ISI tarafından sağlandığını savunuyor.

Kuruluşundan kısa süre sonra, Afganistan'ın ikinci büyük kenti Kandahar hedef alındı. Taliban 3 Kasım 1994'te ciddi bir direnişle karşılaşmadan Pakistan sınırındaki kentin kontrolünü ele geçirdi. Bu aynı zamanda zayıf durumdaki Kabil merkezi hükümetine de ilk darbe oldu. Taliban, 1995 yılında ülke genelinde 12 kentte kontrolü sağladı. Yolsuzluklara ve rüşvete savaş açan grubun popülaritesi günden güne arttı. Ele geçirdiği şehirlerde kanunsuzluklar ortadan kaldırılmaya ve emniyet tesis edilmeye başlandı.

Taliban kimdir, nedir, amacı nedir, ne zaman kuruldu, lideri kimdir?
Taliban heyetleri görüşmelerde

 

Ülkenin güneyindeki Peştun nüfusun yoğunlukta yaşadığı kentleri ciddi bir direniş görmeden bünyesine katan Taliban, 1995'te Kabil'e dayandı. Başkentin kontrolünü ele geçirebilmek için Kabil'i 3 ayrı koldan bombaladı. Ancak Sovyetler Birliği'ne karşı verdiği direnişle adını duyuran Ahmet Şah Mesut liderliğindeki güçler Taliban'ı burada ağır bir yenilgiye uğrattı.

Pakistan'dan ve bazı Körfez ülkelerinden para ve silah desteği aldığı belirtilen Taliban, 1996 yılının eylül ayında Kabil'e saldırmak üzere hazırlık yaptı. Kanlı sokak savaşına girmek istemeyen Tacik komutan Ahmet Şah Mesut, kendine bağlı tüm güçleri 26 Eylül 1996'da Kabil'den çekti.

Taliban kimdir, nedir, amacı nedir, ne zaman kuruldu, lideri kimdir?
Taliban

 

Otorite boşluğundan faydalanan Taliban savaşçıları 27 Eylül 1996'da Kabil'e girdi. İlk olarak BM binasına sığınan eski Devlet Başkanı Muhammed Necibullah Ahmedzay ile kardeşi Şahpur Ahmedzay idam edildi.

Başkentin ele geçirilmesi zamanına kadar milis bir yapı olan Taliban, bu tarihten itibaren kendi hükümetini kurduğunu açıkladı. Adını Afganistan İslam Emirliği, kurucu lider Molla Ömer'i de Emirel Müminin (Müminlerin emiri) olarak ilan etti. Bayrak değiştirildi. Molla Ömer adına camilerde hutbe okundu. Pakistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan, Taliban'ı resmen tanıdı.

Taliban kimdir, nedir, amacı nedir, ne zaman kuruldu, lideri kimdir?
Taliban heyeti Pakistan'da

 

Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesinin ardından diğer gruplar, ülkenin kuzeyindeki Mezarı Şerif'i geçici başkent ilan etti. Burhaneddin Rabbani liderliğinde bir araya gelen ve adını Kuzey İttifakı olarak duyuran gruplar ellerindeki kentleri kaybetmemek için Taliban'a karşı mücadeleye girişti. Taliban, 1997'de Mezarı Şerif'e saldırdı. Halk direnişi ile karşılaşan örgüt, burada yaklaşık 10 bin savaşçısını kaybetti. 7 bin civarında Taliban militanı da Kuzey İttifakı tarafından esir alındı ve daha sonra bu militanların öldürüldüğü ifade edildi.

Mezarı Şerif'teki bu savaşla 'beyin takımını' kaybettiği belirtilen örgüte El Kaide'ye bağlı çok sayıda savaşçı katıldı. Taliban, topladığı güç ve örgüte yeni katılanlarla birlikte Ağustos 1998'de yeniden Mezarı Şerif'e saldırdı.

Bu defa kenti almayı başaran grup, siviller dahil birçok kişiyi ya öldürdü ya idam etti. Özellikle de azınlık durumdaki etnik gruplara mensup insanlar, topluca kıyımdan geçirildi. Mezhepçi politikalar uygulayan Taliban, İran'ın Mezarı Şerif'teki konsolosluğuna saldırdı, 9 İranlı diplomat ile bir gazeteci öldürüldü.

Taliban kimdir, nedir, amacı nedir, ne zaman kuruldu, lideri kimdir?
Taliban kimdir, nedir, ne istiyor, amacı ne?

 

Örgüt 1998'de Afganistan'ın yüzde 90'ını kontrol altına aldı. Muhaliflerin elinde sadece Şah Mesud'un kontrolündeki Pencşir bölgesi kaldı.

Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşanan 11 Eylül saldırılarının ardından ABD yönetimi, Taliban'dan El Kaide lideri Üsame bin Ladin'i teslim etmesini istedi. Taliban, Ladin'i 'misafir' olduğu gerekçesiyle iade etmeyeceğini bildirdi.

Bunun üzerine ABD, 7 Ekim 2001'de Kuzey İttifakı'nın da desteğiyle Taliban'a yönelik operasyon başlattı. Kısa sürede başkent Kabil dahil elindeki tüm şehirleri kaybeden Taliban, kalesi konumundaki Kandahar'a çekildi. Ardından burayı da kaybetti ve dağlara çekilmek zorunda kaldı.

Örgüt 2002'den sonra gerilla taktiği ile ABD ve Batı destekli Kabil hükümetine karşı savaş vermeye başladı.

Amerikan işgalinin üzerinden 20 yıl geçmesine rağmen hala adından söz ettiren Taliban, ABD varlığının sona ermesini ve tüm yabancı güçlerin ülkeden çekilmesini istiyor.

Batılı uzmanlara göre, görevden uzaklaştırılmasının ardından gücünü yeniden toparlayan örgüt, potansiyel bir tehlike olarak duruyor.

Taliban kimdir, nedir, amacı nedir, ne zaman kuruldu, lideri kimdir?

ABD ve NATO güçlerinin Afganistan'dan çekilmesi sonrası Afgan ordusunu mağlup edebileceği belirtiliyor.

 

Özellikle de ABD ve NATO güçlerinin Afganistan'dan çekilmesi sonrası Afgan ordusunu mağlup edebileceği belirtiliyor.

Afgan analistler de Pakistan'ın sağladığı destek nedeniyle Taliban'ın neredeyse eski gücüne yeniden ulaştığını ve yabancı güçlerin çekilmesinin ardından kısa sürede Kabil'e dayanabileceğini öne sürüyor.

Son 40 yıldır işgaller ve iç savaşlardan yorulan halkın yeni bir kanlı savaşı kaldıramayacağı göz önünde bulundurulursa, hem Afgan halkı hem de merkezi hükümet, Taliban'ın barış masasına oturmasını istiyor.

Yine Afganlar örgütten siyasi partiye dönüşerek seçimlere girmesini talep ediyor. Böylece Taliban örgütünün halk nezdinde tabanının bulunup bulunmadığı da netleşmiş olacak.

TALİBAN 20 YIL ARADAN SONRA TEKRAR İKTİDARDA

Taliban, 2001 yılında ABD tarafından düzenlenen işgal saldırısından sonra ülkenin şehirlerini terk ederek dağlara çekilmişti. Molla Ömer, ABD'ye karşı gerilla savaşını başlattıklarını açıklamıştı. Taliban'ın savaşı 2013 yılına kadar Molla Ömer liderliğinde devam etti. Molla Ömer 2013 yılında Pakistan'da hastalık nedeniyle hayatını kaybetti. Onun yerine geçen yeni liderler de aynı şekilde direnişi organize etmeye devam etti. 

Taliban 15 Ağustos 2021 Pazarg ünü itibariyle Afganistan'ın başkenti Kâbil'i de alarak ülkenin bütün şehirlerinde hakimiyetini sağladı. Taliban'ın ilerleyişini sağlayan hamle ise Şubat 2020'de ABD ile yapılan "Barış Anlaşması" olmuştu. ABD, Taliban ile yaptığı anlaşma kapsamında 2021 yılında ülkeden ayrılmaya başladı. ABD'nin ayrılmasıyla, mevcut hükümeti tanımadığını belirten Taliban, ülke yönetimini ele geçirmeye başlamıştı.

TALİBAN LİDERLERİ KİM KİMDİR?

Peki, Taliban'ın liderleri kim kimdir? Taliban'ın kurucusu Molla Ömer'den sonra örgüte birçok isim liderlik yaptı. İşte Taliban liderleri portresi:

Taliban kimdir, nedir, amacı nedir, kurucusu kim, terör örgütü mü, Müslüman mı, lideri kim?

Molla Heybetullah Ahundzade

Taliban'ın bir numaralı ismi Molla Heybetullah Ahundzade, 2016 yılında Ahtar Muhammed Mansur'un, ABD'nin düzenlediği bir insansız hava aracı saldırısıyla öldürülmesinin ardından bu göreve geldi. Insider'a göre, Ahundzade bir askeri komutandan çok bir dini lider ancak her iki alanda da son söz kendisine ait. Taliban'ın yayınladığı fetvalar da Ahundzade'den çıkıyor.

Mansur, 2016'da öldürülmeden, kendisine halef olarak Ahundzade'yi belirlemişti. Bu nedenle herhangi bir muhalefetle karşılaşmayan Molla Ahundzade, Taliban'ın içinden başka üst düzey isimlerin de desteğini aldı. Bununla birlikte 2016'da Ahundzade'nin göreve geldiği törene birçok önemli Taliban yetkilisi katılmadı. BBC bunun sebebinin olası bir saldırı endişesi olduğunu yazdı.

Reuters, 60 yaşında olduğu tahmin edilen Ahundzade'nin, Taliban'ın liderliğine gelmeden önce Pakistan'ın Ketta şehrinde bulunan ve birçok Taliban liderinin eğitim gördüğü bir medresede vaazlar verdiği ve öğretmenlik yaptığını bildirmişti.

Mansur'un ölümünden önce yardımcılığını da yapan Ahundzade, 1980'lerde Sovyetlere karşı savaşan mücahitler arasında yer alıyordu. Geçen yıl yaz aylarında Ahundzade'nin Covid-19 nedeniyle hayatını kaybettiğine dair haberler de bir süre gündem olmuştu.

Göreve geldikten sonra da Taliban'ın içinde bazı ufak kırılmalarla mücadele etmiş olan Ahundzade'nin, Taliban'ın geneli üzerinde mutlak bir otorite sahibi olduğu biliniyor. Ahundzade'nin hemen altında Rahbari Şurası bulunuyor. Tüm askeri ve siyasi kararlar 26 üyeden oluşan Şura'da alınıyor. Ahundzade'nin aşağıda adı geçen üç yardımcısı da Şura'nın üyeleri arasında.

Taliban'ın kurucusu Molla Ömer (Molla Yakup)

Taliban'ın kurucusu ve ilk lideri Molla Ömer'in en büyük oğlu olan Molla Yakup, örgütün askeri gücünün en üst düzey ismi kabul ediliyor. Molla Ömer'in 2015 yılında öldüğü duyurulmuştu.

Afganistan'da olduğu söylenen Molla Yakup, 2016 yılındaki liderlik mücadelesi esnasında adı geçen bir isimdi. Hatrı sayılır bir destek de almıştı ancak nihayetinde Molla Yakup da Ahundzade'yi destekleyenlerden biri oldu. O dönemde yapılan yorumlarda Molla Yakup'un kendisini fazla genç ve deneyimsiz gördüğü için böyle bir yaklaşım sergilediği ifade edildi.

Kendisinden önce Taliban'ın askeri lideri olan İbrahim Sadr'ın aksine Molla Yakup'un daha barış yanlısı bir tutum sergilediği ve Afganistan'ın kontrolünü savaşmadan ele geçirmeyi hedeflediği biliniyor. Sadr ise barış görüşmelerini reddediyor ve hem Kabil hükümetiyle hem de ABD güçleriyle savaşmaya devam etmek istiyordu.

Reuters'a göre 30'lu yaşlarında olan Yakup, Taliban içinde, babası nedeniyle çok sayılan ve sevilen bir isim. Ancak Afganistan'da değil de Pakistan'da büyümüş ve eğitim görmüş olduğu için kendisine yönelik negatif tutumlar sergileyen Taliban liderleri de olduğu söyleniyor. Afgan istihbarat kurumları ve güvenlik yetkilileri, Yakup'u "benmerkezci", "kendini hak sahibi gören" ve "Afganistan'ın gerçeklerinden bihaber" olarak nitelendiriyor.

Molla Abdul Gani Birader

Taliban'ın Katar'da bulunan siyasi bürosunun başkanı olan Birader, ABD ile 2020 yılında yapılan geri çekilme anlaşmasını da yürüten kişi. Taliban'ın kurucularından biri olan Birader, Sovyetlere karşı aynı zamanda kayınbiraderi olan Molla Ömer'in yanında savaştı. Guardian'a göre, 1996'da Taliban'ın Afganistan'ı fethetmesini sağlayan siyasi zaferlerde çok önemli rol oynayan Birader, Taliban'ın 5 yıllık iktidar döneminde çok sayıda askeri ve idari sorumluluk üstlendi.

Taliban iktidarı 2001 yılında sona erdiği dönemde Birader de Savunma Bakan Yardımcısı olarak görev yapıyordu. ABD ve müttefiklerinin gelişinin ardından Taliban lider kadroları Pakistan'a sığındığında, birçok Batılı diplomat Birader'i en ılımlı liderlerden biri olarak görüyordu. Bu nedenle müzakerelerde de Birader öne çıktı. Geçtiğimiz 20 yıllık dönemde birçok batılı diplomatın Ketta Şurası'nda Birader'i ziyaret ettiği de biliniyor.

Ancak Obama yönetimi ılımlı tavrından ziyade askeri uzmanlığının öne çıktığı gerekçesiyle, Pakistan istihbaratı ISI'ı Birader'i yakalamaya ikna etti. CIA'in de desteğiyle Şubat 2010'da Karaçi'de Pakistan ve ABD askerleri tarafından yakalanarak cezaevine koyulan Birader'le ilgili Guardian'a konuşan eski bir yetkili, "Yakalanmasının sebebi aniden barışı sağlama ihtimali değil savaşta oynadığı roldü. Doğrusunu söylemek gerekirse Pakistanlılar, ABD istediği için Birader'i yıllarca hapiste tuttu" dedi.

Ancak Trump yönetimi Birader'le ilgili farklı bir yaklaşım benimsedi. Donald Trump'ın Afganistan temsilcisi Zalmay Khalilzad'ın girişimleriyle ve barış müzakerelerinde arabuluculuk yapması amacıyla Birader 2018 yılında ABD'nin talebi üzerine serbest bırakıldı.

Birader, 2020'de Doha Anlaşması'na imza koyanlardan biriydi. Trump yönetiminin barış yönünde atılmış çok büyük bir adım olarak nitelendirdiği bu anlaşmayla ülkeden çekilmekte olan ABD askerlerine karşı ateşkes ilan edildi ve Taliban'ın yeniden iktidara dönüşünün yolu açıldı.

Pazar gecesi yayımlanan haberlerde Birader'in Doha'dan Kabil'e doğru yola çıktığı detayı da yer aldı.

Siraceddin Hakkani

Ahunzade'nin kurmayları arasında dördüncü sırada ABD'nin terör örgütleri listesinde bulunan ve Afganistan'daki ilk intihar saldırılarını düzenlediğine inanılan Hakkani Ağı'nın lideri Siraceddin Hakkani bulunuyor.

Siraceddin Hakkani de ikinci nesil Taliban üyelerinden. Babası Celaluddin Hakkani Taliban'ın kurucularından ve Usame bin Ladin'in en yakın dostlarından biri olarak biliniyor. Celaluddin Hakkani de 80'li yıllarda Sovyetlere karşı ABD'nin yanında savaşan mücahitlerdendi.

Birçok üst düzey Afgan yetkiliye yönelik suikastların yanı sıra çok sayıda intihar saldırısında ve birçok Batı ülkesi vatandaşının kaçırılmasında da Hakkani Ağı'nın adı geçiyor. Hakkani Ağı'nın El Kaide'yle de çok yakın bağlantıları olduğu biliniyor.

Siraceddin Hakkani, Taliban'ın günlük işlerinin idaresinden sorumlu. Şu anki yeri net olarak bilinmeyen Hakkani'nin 40'lı ya da 50'li yaşlarında olduğu söyleniyor. Hakkani 2020 yılında New York Times için kaleme aldığı "Biz, Taliban, Ne İstiyoruz?" başlıklı makalede ilk ve öncelikli taleplerinin yabancı güçlerin Afganistan'dan çekilmesi olduğunu ama buna pek inanmadıklarını yine de barış sürecini denemek istediklerini söylemişti.

Molla Abdul Hakim

Ahunzade'nin üç yardımcısının yanı sıra Molla Abdul Hakim de bahsedilmesi gereken önemli isimlerden. Taliban'ın adalet yapısının yani yargısının başındaki kişi olan Molla Abdul Hakim'e bu nedenle "başsavcı" da deniyor.


 

Yorumlar