Şeyh Hemedani kimdir?

Şeyh Hemedani veya Yusuf Hemedani kimdir, ne zaman ve nerede yaşadı? İlim tahsil alanı neydi, eserleri nelerdir? 

Yusuf El Hemedani'nin tam adı Hüseyin ibn Vehre Büzenecirdi Hemedani olarak bilinir. Künyesi ise Ebu Yusuf olarak bilinir. 

Bazı kaynaklar onun soyunu Hanefi Mezhebi’nin kurucusu Ebu Hanifeye kadar ulaştırmaktadır.

Aynı zamanda Hoca Ahmed Yesevi'nin de mürşidi yani hocasıdır. 

Tam kesin olmamamakla birlikte Yusuf Hemedani 1048 yılının ağustos ayında dünyaya gelmiştir.

Ebu Yusuf'un Hemedan’ın Büzenecird köyünde doğduğu bilinir. 

Yusuf, 19-20 yaşlarında (460/1068) dönemin önemli ilim merkezlerinden olan Bağdat’a gelir.

Bağdat'ta Hatib el-Bağdadi (vefatı 463/1071) ve Ebu Tahir Abdülkerim ibn Hasan el-Habbaz (vefatı 469/1076) gibi muhaddislerden hadis dersleri aldı.

Ancak onun Bağdat’a gelmekteki esas maksadı, meşhur Şafii fakihi ve Bağdat Nizamiye medresesi baş müderrisi Ebu İshak Şirazi’den (vefatı 476/1083) fıkıh öğrenmektir. Zira Hemedani, çocukluktan itibaren fıkıh ve cedel ilmine ayrıca önem verirdi.

O dönem, Bağdat’ta mezhepler arası fitnenin çoğaldığı, hanbeliler ve şafiiler arasındaki anlaşmazlıkların revaçte olduğu bir devirdir.

Hemedani, Bağdat’ta fıkıh ve hadis ilminin yanında tasavvuf dersleri de almıştır.

‘Makamat-ı Yusuf Hemedani’de17 zikredildiğine göre Hemedani, Bağdat’tan sonra on bir talebesi ile dönemin ilim ve irfan merkezi olan Semerkand’a gelir.

Kaynaklarda onun neden Maveraünnehir’e geldiği hakkında bilgi verilmez. Ancak şunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki Maveraünnehir halkının, tasavvufa daha yatkın ve çeşitli mezhep
tartışmalarından uzak olması, onun buralara hicret etmesinde önemli etken olmuş olabilir.

Bunun dışında o dönemde Hanbelilerin tasavvufa olan olumsuz bakışları da Hemedani’yi Maveraünnehir’e itmiş olabilir. Fakat bize göre, mana aleminde Hemedani’ye yapılan hicret işareti, onun buralara gelmesindeki en önemli sebeptir. Çünkü Abdülhalik Ğijdüvani ve Ahmet Yesevi gibi nice önemli mutasavvıfların, Hemedani’nin ders halkasında yetişecek olmasını çeşitli tesadüflere bağlamamız imkansızdır. Çünkü Mevlana Celaleddin Rumi’yi yetiştirmek için Şems Tebrizi, nasıl Konyaya kadar gelmişse, Hemedani’nin de böyle bir sebeple Buhara’ya gelmiş olması gayet doğaldır.

 

Talebeleri:

Hace Yusuf Hemedani, altmış yılı aşkın ömründe, irşad faaliyetleri sürdürmüş ve yüzlerce talebe yetiştirmiştir. Hatta bazı kaynaklarda 213 muridine irşad izni verdiği rivayet edilmektedir.

Onlardan ilki Hace Abdullah Barki ya da Barraki’dir.

Hace Hasan Endaki.

Hemedani’nin üçüncü halifesi, Türkistan Piri olarak meşhur olan Yeseviliğin Pişvası Hace Ahmed Yesevidir.

Ahmed Yesevi’nin halifeleri ‘Hace’ yerine ‘Ata’ lakabını kullanmışlardır. Bu yönüyle Hacegan ve nakşibendilerden ayrılırlar. Yesevi, bir süre faaliyetlerini Buhara’da sürdürür ve daha önce şeyhinin de işaret ettiği gibi vazifesini Hace Abdülhalik Ğijdüvani’ye devrederek Yesi’ye döner ve vefatına kadar orada irşada devam eder23. Ahmed Yesevi, hicri 562 (1166) yılında
bugünkü Kazakistan’ın Seyrem kasabasında vefat eder. Kabri oradadır. 

Hace Abdülhalik Ğijdüvani.

Yusuf Hemedani daha çok irşad ve talebe yetiştirmekle meşgul olduğundan, fazla eser bırakmamıştır. Mevcut eserleri de küçük risaleler şeklindedir. Risalelerde esasen tevhid, akide, tasavvuf ve adapla ilgili konular dile getirilmiştir. Bugüne kadar elimize ulaşan en önemli risalesi Rütbetü’l Hayattır.