Mark Twain'e elektrik veren arkadaşı kimdir?

Kenan İmirzalıoğlu'nun sunumunu yaptığı ATV'de yayınlanan Kim Milyoner Olmak İster yarışmasının 23 Mayıs 2020 Cumartesi akşamı düzenlenen bölümünde çıkan sorulardan biri de, "Mark Twain'e elektrik veren arkadaşı kimdir?" oldu. 

125 bin liralık sorunun cevap şıkları şöyleydi: 

Thomas Edison

Wilhelm Röntgen

Graham Bell

Nikola Tesla

Doğru cevabı şöyle:

Tesla

Mark Twain ile Nikola Tesla çok yakın iki arkadaştı.

İki arkadaş Mark twain ile Nikola tesla ...

Ünlü yazar ve mizahçı mark twain'in şöyle bir sözü vardır: "gök gürültüsü iyidir, gök gürültüsü etkileyicidir; ama noktayı koyan şimşek olur." twain'i nikola tesla'ya bağlayan, belki de, bu görkemli aydınlanma olayına duyduğu hayranlık ve tesla'nın ışıkla dilediği gibi oynama konusundaki yeteneğiydi.

Bu iki adamın arkadaşlığı biraz sıradışı olsa görünse bile, o dönemden kalan oldukça sağlam belgelerle kanıtlanabiliyor. tesla uzun boylu, çelimsiz ve kendine özgü alışkanlıkları olan bir adam; adı pek anılmayan bir mühendis ve mucit; twain ise etkileyici kalemiyle, zamanının en tanınan ve en çok sevilen amerikan yazarlarından biriydi. bu farklılıklarına karşın ikisi, sağlam ve uzun süreli bir arkadaşlık geliştirebilmiş ve sık sık manhattan'daki player's club'ta veya tesla'nın laboratuvarında buluşurlardı. işte, ikilinin birbirlerine öyküler anlattıkları, gülüp eğlendikleri ve tabii ki twain'in hayranlık duyduğu şimşek gösterilerinin yapıldığı yerler de buraları idi.

ikilinin ilk karşılaşması yüz yüze değil, twain'in yazdıkları üzerinden oldu. tesla özgeçmişinde, onun için, arkadaşlıklarının ta baştan belli olan niteliklerine değinir ve twain'i kendisine ilham veren ilk insanlardan biri olarak anlatır. tesla, carlstadt'taki real gymnasium'daki (bir okul) çalışmaları sırasında, "tehlikeli bir hastalık, daha doğrusu birkaç hastalık, yüzünden yatalak olmuştum ve durumum o kadar kötüleşmişti ki doktorlar umutlarını yitirmişlerdi." diyor.

Tesla'nın, sonradan yaşamını dolaylı da olsa kurtardığını söyleyeceği, mark twain'in çalışmalarını keşfetmesi de bu derin umutsuzluk dönemine denk geliyor. ne var ki tesla'nın aktardığı bu anektodun gerçekliği hakkında soru işaretleri var. margaret cheney konuyla ilgili olarak "twain o güne kadar, okyanusu aşıp bir hırvat kütüphanesine girecek hemen hemen hiçbir şey yazmamıştı." diyor. bu anlatı gerçek olsun veya olmasın etkileyici bir arkadaşlığın temellerinde yattığı ortada ve tesla, twain'in bir mucizeden aşağı kalır yanının olmadığını belirterek, yazara ve eserlerine duyduğu saygıyı ortaya koyuyor.

Tesla bu karşılaşmayı şöyle anlatıyor:
"Bir gün elime birkaç kitap tutuşturdular. daha önce hiç böyle kitaplar okumamıştım, bana içinde bulunduğum umutsuz durumu unutturacak kadar etkileyiciydiler. bunlar mark twain'in, okumamı izleyen mucizevî iyileşme dönemimi de borçlanmış olabileceğim ilk eserleriydi. yirmi beş yıl sonra, mr. clemens'le tanıştığımda ve onunla arkadaş olduğumuzda, bunu ona anlatmıştım; böylesine büyük bir güldürü insanının göz yaşlarına boğuluvermesi beni şaşırtmıştı."

Tesla 1884'ün haziran'ında new york'a vardığında, kafasında yazınsal konulardan başka şeyler vardı. çalışmak için thomas edison'un yanına gitti. tesla ve twain'in yolları dört yıl sonrasına 1888 'e kadar bir daha kadar kesişmedi.

Twain tesla'nın dehasını ilk kez o yılın kasımında, mucidin yeni tanıtılmış alternatif akım polifaz sistemiyle ilgilendiğinde fark etti. yazar makinede gördüğü dehadan çok etkilenmişti ve not defterine şöyle yazdı: "tesla isminde bir beyefendi tarafından patenti yakın zamanda alınmış - ve westinghouse şirketi'ne satılmış - dünya'nın elektrik piyasasında devrime yol açacak bir elektrik aletinin çizimlerini ve açıklamasını daha yeni inceledim. bu patent, telefonunkinden sonra alınmış en değerli patenttir." twain öngörüsünde oldukça haklıydı, bu buluş elektrik sanayisinde ve yaşantımızda ciddi bir dönüşüme neden oldu. yazarın tesla'ya duyduğu saygı, gittikçe artmaya başlamıştı.

Tesla ve Twain player's club'taki ikisinin de katıldığı avlarda, sık sık karşılaşmaya başladılar. iki adamın, içlerinde sanatçı robert reid'in, editör robert underwood jonhson ve karısı katherine'in ve joseph jefferson'ın da bulunduğu ortak tanıdıkları vardı. tesla'nın yolu rudyard kipling, theodore roosevelt ve john muir gibi başka aydınlarla da delmonico's isimli restoranda, robert reid veya johnson ailesi tarafından düzenlenen partilerde kesişiyordu; fakat bütün bu tanınmış isimler içinde, tesla'nın en çok ilgilendiği twain olmuştu.
1894 yılında tesla, robert jonhson, marion crawford ve joseph jefferson ile birlikte mark twain'i laboratuvarına çağırdı. fosforesant ışıktan yararlanarak çekilen ilk fotoğraflar da bu laboratuvarda çekilecekti. 1984 yılında, biri 4 mart'ta diğeri 26 nisan'da olmak üzere en az iki defa fotoğraf çekimi oldu. twain bu çekimlere gitti ve tesla'nın alaycı söyleyişiyle "vücudundan yüksek voltajlı elektriğin geçmesine [izin verdi.]". jonhson bu deneyimi şöyle anlatacaktı:

"Daha önce görülmemiş yoğunlukta elektriksel titreşimlerin üretimini, ... de içeren deneylerine tanıklık etmemiz için bizi sık sık laboratuvarına davet ederdi. beş metreye varan uzunluklardaki şimşek benzeri parlamalar onun laboratuvarında oldukça olağandı. [tesla] elektrikle ışık üretebildiği tüpleri, arkadaşlarına ziyaret hediyesi olarak vermek üzere fotoğraf çekmek için kullanırdı. … ben de mark twain’in, içinde olduğu o grubun bir üyesiydim - bu grup fotoğraf çekilmenin benzersiz deneyimini de yaşamış oldu."

Tesla’nın laboratuvarında ziyaretçileri bekleyen heyecan verici başka şeyler de vardı. tesla bir mekanik osilatörü - yüksek frekansta alternatif akım oluşturan bir tür motor - geliştirmeye uğraşıyordu. mucit, makinenin ilginç bir etkisinin olduğunu fark etmişti: makine kaydadeğer titreşimler üretiyordu. tesla bu titreşimlerin terapi amaçlı olarak veya sağlıkla ilgili bir yararının olup olmayacağını merak etti ve bir gün [tesla’nın] laboratuvarındayken mark twain, bu titreşimleri deneyimleyip deneyimleyemeyeceğini sordu.

Tesla osilatörü işlem için ayarlarken twain platformda duruyordu. twain deneyimden çok büyük keyif aldı ve şöyle dedi: “bu, insana kuvvet ve canlılık veriyor.” bir süre geçtikten sonra tesla yazarı platformdan inmesi gerektiği yönünde uyardı; fakat twain çok eğleniyordu ve inmek istemedi. tesla ısrar etti fakat twain bir iki dakika daha makinede kaldı; aniden şöyle diyene kadar: “çabuk ol, tesla. nasıl durduruluyor bu?”. tesla arkadaşını oturma odasına aldı. twain, laboratuvar çalışanlarının bir süredir yaşamakta olduğu şeyi ilk elden deneyimlemiş oldu: makinenin titreşimlerin laksatif etkileri vardı.

1897 yılında, tesla viyana'da biraz zaman geçirmek için avusturya'ya geçti. tesla'nın yeni fikirlerinden ve icatlarından - "yıkıcı güce sahip savaş aleti patentlerinden" - haberdar olan twain, barış ve silahsızlanma konularına kafa yoran biri olarak mucide avrupa'dan mektup yazdı. aralarında koca bir okyanus ve bir yarım kıta olmasına karşın, twain hâlâ tesla'yla ve onun içindeki bir kaynaktan fışkırırmışcasına ürettiği aletlerle ve yaptığı buluşlarla ilgileniyordu. dahası, twain'in, savaşların önlenmesiyle ilgili gerçekten güvendiği- ve tesla'yla da paylaştığı - düşünceleri vardı:

"Sevgili tesla,

Yıkıcı güçteki savaş aletleriniz için avusturya'da ve ingilitere'de patent aldınız mı acaba? şayet aldıysanız, onlar için bir fiyat belirlemeyi ve komisyon karşılığında satmamı istemeyi düşünmüyor musunuz? iki ülkede de - ve almanya'da, ii. william da içlerinde olmak üzere - bakan görevinde tanıdıklarım var.
üstelik bir yıl daha avrupa'da olacağım.

geçen gece konuyla ilgilenen birkaç beyefendiyle, devletlerin çar'ın çağrısına yanıt vermeye ve silahsızlanmaya nasıl ikna edilebileceklerini tartışıyorduk. onlara önerim, yırtıp atılabilecek bir anlaşma metninden daha etkili olacak bir şey aramamız gerektiği yönünde oldu. örneğin, büyük mucitlerden orduların ve askerlerin karşısında duramayacakları - dolayısıyla savaşı olanaksız kılacak - bir şey icat etmelerini istemek gibi. sizin bunu yapmaya, dünyaya kalıcı barışı ve silahsızlanmayı pratik ve zorlayıcı bir yolla getirmeye, çabaladığınızdan zaten kuşkum yok.

çok yoğun olduğunuzu biliyorum, yine de bana bir iki satır olsun karalamak için zamanınızı ayırırsınız, değil mi?

en içten duygularımla,
Mark twain"

19. yüzyılın ilk yıllarında, twain tesla'nın laboratuvarına eskiden olduğu kadar sık gitmiyordu. yine de ikili "işler ve diğer şeyler fırsat verdikçe birbirinin arkadaşlığını arıyorlardı ve genellikle player's'ta buluşuyorlardı.". twain'in son romanının, the mysterious stranger, tesla'nın avusturya-macaristan'da geçen çocukluğundan etkilendiği rivayet edilir. yazarın 1910 yılındaki ölümü, tesla'yı derinden sarsacaktı.

Yıllar geldi geçti, ocak 1943'te tesla da yaşamının sonuna yaklaştığının farkındaydı. o ayın ilk günlerinde tesla, güvendiği ulaklardan kerrigan'dan mühürlü bir zarfı göndermesini istedi: "bay samuel clemens, south fifth bulvarı 35, new york city.". bay clemens, yazar mark twain'in gerçek ismiydi. kerrigan adresi bulamadan döndüğünde tesla ona şu bilgiyi verdi: "bay clemens, mark twain takma adıyla yazan oldukça ünlü bir yazardır, sana verdiğim adreste onu bulman sorun olmamalıydı. orada yaşıyor.". kerrigan postanenin müdürüne durumu anlattığında, müdür mark clemens'in yıllar önce öldüğünü söyledi.

Sonradan fark edildi ki tesla'nın verdiği adres eski laboratuvarının adresiydi, south fifth bulvarı'nın ismi de west broadway olarak değiştirilmişti. tesla, bunu öğrenince fenalaştı ve çocuğa inanmadı: "sakın, bana mark twain'in öldüğünü söyleyeyim deme. daha dün gece, burada odamdaydı. şu sandalyeye oturdu ve bir saat kadar benimle konuştu. ekonomik zorluklarının olduğundan ve yardımıma ihtiyacının olduğundan söz etti. hemen o adrese geri gidiyorsun ve o zarfı teslim ediyorsun, sakın teslim etmeden döneyim deme.". mucidin gözünde twain'in hâlâ hayatta olduğu açıktı. ölüm öncesi fenalaşma durumu tarihleri karıştırmasına, gerçekle hayali ayırt edememesine neden olmuş olsa da tesla'nın aklı hâlâ, ikilinin yaşamları boyunca olduğu gibi, twain'le sohbet etmekte ve eğlenmekteydi...

MİLYONER'DE BEYİN YAKAN SORU