Çocuklarda yalan söyleme problemi ve çözümü

Ayşenur Serdaroğlu | Sonhaberler.Com

Çocuklarda yalan söylemek, gerçek olmayan şeyleri varmış gibi göstermek ya da olayları hayal gücü ile birleştirerek abartılı bir şekilde anlatmak şeklinde kendini gösterebilir. Çocuklarda yalan sorunu ve çözüm yolları ile ilgili bilgiler yazımızda detaylı bir biçimde anlatılmıştır. 

Yalan; kastılı olarak gerçekle ilgisi olmayan sözlerle başkasını bilerek aldatmak için söylenen geçiştirmeli sözlerdir. Yalanın iki temel özelliği vardır. Bunların ilki aldatmak amacıyla söylenmesi, diğeri ise gerçeğe aykırı olmasıdır. Yalan söylemek bir çıkar elde etmek için, gerçeğe uygun olmayan bir davranış göstermektir ki; bu davranış sadece sözle değil jest, mimik, yazılı ya da susma şeklinde de olabilir. Çocuğun düş ile gerçeği ayıramadığı yaşlarda, gerçek olmayan olayları gerçekmiş gibi anlatması; içinde bulunduğu yaşın gelişim gerçeğinin gereği olarak abartılı konuşmaları; bir özlemini dile getirmek amacıyla anlattığı gerçek dışı olay ya da olgular yalan kapsamında düşünülmemelidir. Çocuğun korktuğu, zorda kaldığı, sıkıştığı için söylediklerini; kurnazca bir yaklaşımla yalanı kullanıp, giriştiği denemelerle yetişkinlerin eğilimlerini anlamak istemesini de yalan kapsamı dışında değerlendirmelidir. Bunlar "masum" yalanlardır.

Çocuklarda yalan söyleme probleminin nedenleri

1. Zarar görme, ceza, reddedilme, kayıp korkusu : Doğruyu söylediğinde göreceği tepkiden kaynaklı olabilir . Cezadan kaçmak yalana başvurur.
2. Boşanmış aile yapısı : Anne – baba boşanmış aile yapısında büyüyen çocuk , annesinden ayrı olduğu için hiç yüzünü görmediği babasıyla ilgili olarak arkadaşlarına yalan söyleyebilir .
3. Yaş : 8-9 yaşlarına ulaştığında gerçekle kurmaca arasındaki farkı anlar . Okulöncesi dönemdeki çocuklardan farklı olarak bu yaş grubundaki çocuklar yalan söylediklerinin farkındadırlar .
4. Utanma : Hatalarını kimse görmese bile yanlış yapmak onları utanca sokup yalana sürükleye bilir .
5. Saklama : En sık karşılaşılan iki yalancılık türünden biri , uygunsuz davranışı ebeveynden veya otorite sahibi kişilerden gizleme , diğeri ise kendilerini suçsuz göstermek için söylenen ve yapılan bir davranıştır .
6. İzzeti nefislerini korumak için yalan söylerler : Savunma mekanizması yara alacağı bir durumu fark ettiğinde kendini korumak  için yalana başvurur.
7. Dışlanma : Kırıp dökebileceği , hatta gerçeği söylerse sevilmeyeceğini ve dışlanacağını düşünerek yalana başvurur.
8. Örnek alma : Anne- babasından gördüğü yalan söyleme davranışını dışarıya veya kendi aile içine yansıtır .
9. Baskıcı anne-baba: Aile ortamında her yaptığı işte baskı gören çocuk çok baskıdan ve sorgulanmadan sıkılıp yalana başvurabilir.
10. Korku : Çocuklar yalan söyler çünkü çevresinden veya ailesinden korkar . Şiddet görmekten korkar ve yalana başvurur.
11. Eleştirilme : Her yaptığı davranışı eleştirilen çocuk eleştirilmemek ve iyi hissetmek için yalana başvurur.
12. Büyükler: Birçok anne baba çocuklarının yapışkanlıklarından kurtulup serbest hareket etmek için yalana başvurur ve çekinmezse çocukta bunu örnek alır .(herhangi bir yere giderken çocuğu götürmemek  için dişçiye gidiyoruz derler.)
13. Aşağılık duygusu : Olmayacak şeyler anlatmak, olanı abartmak harikulade zevk verir. Bu gibi insanlar belki şiddetli bir aşağılık karmaşasından kurtulmak için yalana başvurur.
14. Zihinsel düzey : Zihinsel düzeyi  düşük çocukların gerçeğe çok aykırı yalanlar söyledikleri görülmüştür.
15. Çekingenlik: Bu tip yalanın oluşumunda heyecana kapılma görülür . ( anne baba toplum ortasında şiir okumasını istediğince çekinmeden kaynaklı ‘unuttum’ diyebilir .)
16. Övünme : Kendini üstün görme , ilgi çekme , intikam , kıskançlık gibi durumlara dayalı yalan söyleme meydana gelebilir.
17. Sert cezalar: Söylediği yalanın ortaya çıkması sonucu ağır cezalar verilmesi yalana daha çok teşvik eder.
18. İhtiyaç : Çocuk istediği şeyi elde etmek için yalana başvurabilir.
19. Kıskançlık :  Bir kardeşi varsa ilgiyi üstüne çekmek  için yalan söyleyebilir .
20. Otoriter ve mükemmelliyetci anne-baba tutumu : Çocuklarının yanlış yapmasını ve yalan söylemesini asla kabul etmezler ve sürekli ‘ özür dilemeye teşvik eder’ bu durumda çocuk cezadan kurtulmak için yalana sığınır .
21. Korkutma : Anne babaların çoğu kandırmak için ‘ doğruyu söylersen ceza vermeyeceğim ‘ der çocuk doğruyu söylediğinde ise dayağı hak ettin dediğinde çocuk tekrardan yalana …

Çocuklarda yalan söyleme sorununun çözümü ile ilgili çalışma planı

1. Mükemmeliyetçi Olmayın: Çocuğunuz, başarısızlıkları bir bahane veya iftira ile başkalarına fatura ediyor olabilir. Bu davranışın sebebi genellikle aile baskısıdır. Anne baba olarak mükemmeliyetçi olmaktan vazgeçtiğinizde çocuğunuzun da yalan söylemekten vazgeçtiğini gözlemleyebilirsiniz. Onu koşulsuz sevdiğinizi hissettirin ve başkalarıyla kıyaslamayın. Ona olan sevginizin başarı veya başarısızlıklarıyla ilgili olmadığını hissetsin.
2. Baskıcı ve Tehditkâr Olmayın: Çocuğunuz, yaptıklarını gizliyor ve sorulduğunda yapmamış gibi davranıyorsa muhtemelen kendini tehdit altında hissediyordur. Aşırı tutucu, baskıcı ve tehditkar olmaktan vazgeçerseniz çocuğunuzun da yalan söylemekten vazgeçtiğini görebilirsiniz. Olumsuz davranışların sonucunda nasıl cezalar vereceğinizden değil; olumlu davranışların ona neler kazandıracağından bahsedin. Örnek: “Okuldan eve dönerken gecikirsen kulağını çekerim” demek yerine “okuldan eve gelirken oyalanma çünkü geç kalırsan seni çok merak ederim. Her gün zamanında evde olarak beni çok mutlu ediyorsun” demek daha iyi bir yöntemdir.
3. İlgili Olun: Çocuklarınızı ilgisiz bırakmayın. Aileden ilgi göremeyen çocukların yalan söyleme alışkanlıklarında artış olduğu gözlemlenmektedir.
4. Özgüven Kazanmasını Sağlayın: Yalan türlerini işlerken, özgüven eksikliğinden kaynaklanan yalanlara değinmiştik. Çocuğunuzun hayatta başarılı olabilmesi için zihinsel becerilerini etkin kullanması gerekir. Takdir edilmeli, başarma duygusunu yaşamalı ve kendi zeka potansiyelini keşfetmelidir. Bu sayede aşağılık kompleksleri oluşmayacak, her ortamda kendini rahat ifade edebilecektir. Dolayısıyla itibar kazanma ve benzeri amaçlarla yalana başvurma ihtiyacı duymayacaktır.
5. Yalan Sırdaşlığı Yapmayın: Onları, kendi yalanlarınıza alet etmeyin. En basit örnek: Hamburger yememesi gereken çocuğa hamburger ısmarlayıp “baban sorduğunda sakın bunu yaptığımı ona söyleme” gibi yanlış sırdaşlık kurmayın. Bu senaryo karşısında çocuk “demek ki bazen yalan söylemek gerekiyor” düşüncesiyle yalanı zihninde normalleştirebilir.
6. Polis Sorgusu Yapmayın: Herhangi bir yalanını yakaladığınızda saatlerce sorgulamayın. İyi bir dinleyici olun ve ardından bu davranışının size neler hissettirdiğini samimi bir şekilde anlatın. İtiraf ettiği halde şiddetli bir sorguyla muhatap olacağını biliyor olmak, yalanı sürdürme konusunda çocuğu baskı altına alabilir.
7. Şiddet Uygulamayın: Öfkelenmenize sebep olacak davranışları bağırmak, dövmek ve benzeri şiddet yanlısı tutumlarla değiştirmeye çalışmayın. Şiddet asla çözüm değildir. Fiziksel veya sözlü şiddete maruz kalan çocuklar kendilerini güvence altına almak için hatalarını yalanlarla örtmeye çalışırlar. Oysaki hata yapmak en çok çocuğun hakkıdır.
8. Güvenin: Çocuğun yalan söyleme nedenleri arasında anne babasının kendisine güvenmiyor olması da önemli bir etkendir. Örneğin, sık sık çocuğun yalanını yakalamaya çalışmak, sık sık “yalan söylüyorsun” gibi cümleler kurmak çocuğun kendini güvenilmez hissetmesine sebep olabilir. Bu karakteri kabullenen çocuk “zaten bana güvenmiyorlar, yalanımı yakalasalar ne fark eder” şeklinde düşünebilir. Dolayısıyla, çocuklarınıza güvendiğinizi hem sözlü olarak ifade edin, hem de hissettirin.
9. Mahremiyetine Saygı Duyun: Özellikle ergenlik dönemindeki çocuklara neyi sorup neyi sormamanız gerektiğini iyi ayırt etmelisiniz. Örneğin, neden duş aldığını sormak zorunda değilsiniz. Genel olarak duş almak temizlik amaçlıdır. Detaylar sizin için neden önemli olsun? Bu ve benzeri gereksiz/aşırı sorgulamalarla çocuğunuzu yalan söylemek zorunda bırakabilirsiniz. Yalanın önemlisi-önemsizi yoktur çünkü alışkanlık haline gelme riski vardır.
10. Her Olumsuzluğa Bir Suçlu Aramayın: Bardak kırıldı, su döküldü, dolabın kapağı neden açık kaldı ve benzeri önemsiz sorgulamalardan vazgeçin. Bardak kırıldıysa, kırıkları temizleme konusunda çocuğunuzdan yardım isteyebilirsiniz. Mesela süpürgeyi size getirebilir. Ya da suyu, çayı döktüyse temizlemesini rica edebilirsiniz. “Neden döktün” demekten daha iyidir.
11. Yalan söyleyen çocuğa vurgu yapmayın ve yüzüne vurmayın .
12. Yalan söyleyen çocuğa akşamları masal anlatın ve yalan söyleyen karakterin yanlış olduğunu anlatın.
13. Anne babalar çocuklarına iyi bir dinleyici olmalı .
14. Kıskançlık damarlarını arttırmayacak bir ortam hazırlayın .
15. Sevgi ve ilgi konusunda adil olunmalı.
16. Çocuklara yalan söyleyenlerin toplum tarafından sevilmediğini , dürüst insanların daha çok saygı gördüğünü anlatın .
17. Emir vermeyin.
18. Seçenekler sunun .
19. Çocuğunuzu ileride yaşayacağı durumlara hazırlayın.
20. Çocuğa iyi bir örnek olun .
21. Kendini reddetmemelerine engel olun .
22. Çocukğunuza çelişkili sözler söylemeyin , beyaz da olsa  yalandan uzak durun.
23. Yalancılığın , hırsızlık kadar kötü bir davranış olduğunu anlatın.
24. Çocukları eleştirmekten vazgeçin.
25. Çocuklara kendilerini ispat etmelerine fırsat verin.
26. Güven ortamı oluşturun.
27. Çocuk doğruyu söylemenin kendisi için güç olduğu bir zamanda söylemiş ise mutlaka övülmeli .
28. Korkacağı çevreden uzaklaştırın.
29. Çocuğunuz yalan söylüyor ise yaş dönemine dikkat edin.
30. Olay – yalan – sonuç ilişkisine dikkat edin.
31. Şiddetten uzak durun.
32. Uzman yardımı alın .
33. Çocuklar 7 yaşından sonra yalan söylemeye devam ediyor ise anne baba hemen devreye girmeli ve önce kendini , sonra çocuğun çevresini en son ise çocuğu gözden geçirmeli çünkü çocuğun yalan söyleme alışkanlığına kapılmış çocuğun bu kötü alışkanlığı kaptığı yer  vardır . bu bazen televizyondan  , bazen aileden , okul arkadaşlarından öğrenilmiştir .