Türkmenistan Tarihi

Türkmenler, Göktürklerin idaresi altında Selenga ve Tula ırmakları bölgesinde toplanan Türk kabilelerinden bazıları ile birlikte altıncı yüzyıldan itibaren Dokuz Oğuz kağanlığını meydana getirdiler.

Google Haberlere Abone ol
Türkmenistan Tarihi

Türkmenler,  Göktürklerin idaresi altında Selenga ve Tula ırmakları bölgesinde toplanan Türk kabilelerinden bazıları ile birlikte altıncı yüzyıldan itibaren Dokuz Oğuz kağanlığını meydana getirdiler. İkinci Göktürk kurulurken Kutluğ kağanla birlikte hareket etmeyerek Göktürklerin himayesini kabul etmediler. Ancak İlteriş Kağan Türkmenlere sefer düzenleyerek kağanları Baz Kağanı öldürerek Türkmenlerin merkezi Ötükeni ve çevresini ele geçirdi.  Daha sonra defalarca Göktürklere isyan etmeye kalkıştılar. Sonunda göç ederek çin tarafına göç ettiler. Daha sonra geri dönerek Uygurlularla birlikte Göktürkleri yıktılar. Uygurların en önemli boylarından biriydi ancak, Uygurlulara da çok kez isyan ettiler. Uygurlar yıkıldıktan sonra batı bölgesine göç ederek, Sir derya (Seyhun) kıyılarındaki bozkırlara yerleştiler.

Onuncu yüzyıla kadar sadece göçebe hayatı yaşayan Türkmenler, onuncu yüzyıldan sonra yerleşik hayata da geçiş yaptılar. Maveraünnehir çevresinde Yabgu adlı hükümdarlarının idaresinde bir devlet kurdular. Yabgu döneminde Türkmenler Üçok ve Bozok adı altında ikiye bölündüler.  Onuncu asrın sonlarında İslam dinini kabul ettiler.

İslam dinini kabul edince iyice güçlenen Türkmenler komşuları Peçenek ve Hazarlarla savaşarak onları yendiler. İdaja sonra İslam diarı olan Horasana göç ettiler. Kıpçaklar ve diğer Türkmen boyları tarafından baskına uğrayan Türkmenler dağıldı ve devletleri yıkıldı.Dağılan Türkmenler yine karahıtay ve Karlukların baskısından kurtulmak için Selçukluların himayesi altına girdiler.

Selçukluların himayesi altına girdikten sonra ilim ve medeniyet alanında iyice gelişen Türkmenler tamamen yerleşik hayata geçtiler. Türkmenler, tarihleri boyunca birçok kez değişik Türk boyları ve diğer topluluklarla savaşmak zorunda kaldılar. Özellikle 1630 ve 1700’lü yıllarda Kazaklarla birlikte Moğol istilasına uğradılar. Türkmen boylarının en büyük boyu olan Tekeler Kopet Dağı etrafında Özbeklerle Türkmenlerin kurduğu Hive Hanlığına bağlandılar. Daha sonra Orta Asya’yı işgal eden Afşar Türkmenlerinin hakimiyeti altında birleştiler.

Birçok kez İran hanlığının baskıları altında kaldı Türkmenler. İranlılarla büyük bir savaş yapan Türkmenler diğer Türkmen boyları ile birleşerek İranlıları büyük bir yenilgiye uğrattılar. Hurşid han Türkmen halkına rahat bir hayat yaşattı.

Türkmenlerle Ruslar, 846 yılında Rusların İranlılara karşı düzenlemiş oldukları seferlerle ilk münasebetlerini yaşadılar. 1859 yılında Türkmen yerleşim yerlerine seferler düzenleyen Ruslar birçok şehri yerle bir ettiler. Osmanlı Rus savaşları Türkmenleri de yakından etkilemiştir. Ruslar 1881 yılında Göztepe’yi ele geçirerek ilerlediler ve aşkabad’ı da ele geçirdiler.

Yıllarca Rusların yönetimi altında kaldılar. Topraklarının en verimli yerleri Ruslar tarafından işlendi. Ancak yirminci yüzyıl başlarında diğer Türk boyları gibi uyanışlar başladı ve 1916 yılında Ruslara karşı ayaklanmalar başladı. 1917’de Rusya’da başlayan Rus Devrimi nedeniyle yaşanan iç savaşında etkisiyle Bolşevikler savaşı kazanarak Türk bölgelerindeki ayaklanmaları bastırdılar ve Aşkabad Bolşeviklerin yönetimine geçti. Türkistan, 1924 yılına kadar Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ismiyle anıldı. 1924 yılında yapılan değişiklikle birlikte Sovyetler Birliğini meydana getiren 15 Cumhuriyetten biri oldu.

Türkmenistan Sovyetler Birliğinde başlayan reformlarla birlikte yeni bir siyasi ve ekonomik döneme girdi. Türkmenistan tam anlamıyla 22 Ekim 1991 yılında bağımsızlığını ilan etti.

Yorumlar