Örtülü ödenek sistemi nedir, dünyada nasıl uygulanıyor?

Dün sabaha doğru geçen Torba Yasa'ya dahil bulunan 36'ncı maddeyle, cumhurbaşkanı bu ödeneği, 'kapalı istihbarat ve kapalı savunma hizmetleri, devletin ulusal güvenliği ve yüksek menfaatleri ile ülke itibarının gerekleri, siyasi, sosyal ve kültürel amaçlar ile inanılmaz hizmetlerle ilgili ülke icapları için' kullanacak.

TBMM Genel Kurulu'ndan dün sabah saatlerinde geçen Torba Yasa'da son dakika önergesiyle sürpriz bir düzenlemeye gidildi, Başbakan eşi Cumhurbaşkanı'na da örtülü tahsisat getirildi. Düzenleme, seçim zamanında vazife yapmak üzere 3 maaş vakit için tayin edilen İçişleri Bakanı Sebahattin Öztürk'ün verdiği önergeyle Torba Yasa'ya 36'ncı madde şekilde eklendi.

24. MADDE DEĞİŞTİ

Cumhurbaşkanı bu ödeneği, 'kapalı istihbarat ve kapalı savunma hizmetleri, devletin ulusal güvenliği ve yüksek menfaatleri ile ülke itibarının gerekleri, siyasi, sosyal ve kültürel amaçlar ile inanılmaz hizmetlerle ilgili ülke icapları için' kullanacak. CHP, 'Saray darbesi' diye nitelediği düzenlemenin iptali için Anayasa Mahkemesi'ne başvuracak. Önergeyle, örtülü ödeneğin düzenlendiği Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Yasası'nın 24'üncü maddesinde de değişikliğe gidildi. Maddede yer saha 'hükümet icapları' ibaresi 'devlet ve hükümet icapları', 'Başbakanlık bütçesine' ibaresi 'Cumhurbaşkanlığı ve Başbakanlık bütçelerine', 'Başbakan'ın ve ailesinin' ibaresi de 'Cumhurbaşkanının, Başbakanın ve ailelerinin' şeklinde değiştirildi. 24'üncü madde şöyleydi: 'Örtülü ödenek; kapalı istihbarat ve kapalı savunma hizmetleri, devletin ulusal güvenliği ve yüksek menfaatleri ile ülke itibarının gerekleri, siyasi, sosyal ve kültürel amaçlar ve inanılmaz hizmetlerle ilgili hükümet icapları için kullanılmak üzere Başbakanlık ekonomik durumuna konulan ödenektir. Kanunlarla verilen görevlerin gerektirdiği istihbarat hizmetlerini yürüten başka halk idarelerinin bütçelerine de örtülü tahsisat konulabilir. Örtülü ödenek, bu amaçlar dışında ve Başbakan'ın ve ailesinin şahsi harcamaları ile politik partilerin idare, propaganda ve seçim ihtiyaçlarında kullanılamaz. İlgili yılda bu amaçla tahsis edilen ödenekler toplamı, umumi bütçe başlangıç ödenekleri toplamının binde beşini geçemez.'

KENDİSİ BELİRLEYECEK

Cumhurbaşkanı'nın bu ödeneği nasıl kullanacağına ait de düzenlemeye gidildi. Buna kıyasla Cumhurbaşkanı bu ödeneği nerede ve nasıl harcayacağını, yalnızca kendisinin imzasını taşıyan Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle belirleyip uygulayacak. Mevcut yasada ise buna ilişkin, 'Başbakanlık ve başka ilgili tutum bütçelerinde yer saha örtülü ödeneklerin kullanılma yeri, giderin kimin sebebi ile yapılacağı, hesapların tutulma ve kapatılma yöntemi, gideri yapanın değişmesi şeklinde yeni resmi kuruma hangi belgelerin aktarılacağı Başbakan sebebi ile belirlenir. Örtülü ödeneklere ait gidiyorlar Başbakan, Maliye Bakanı ve ilgili bakan sebebi ile imzalanan kararname esaslarına kıyasla gerçekleştirilir ve ödenir' hükmü yer alıyor.

DENETİMİ DIŞI

Anayasanın 107'nci maddesine kıyasla Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği'nin müessese Örgüt ve iş esasları ile personel tayin etme işlemlerinin düzenlenmesi konularında çıkarılabiliyor. Cumhurbaşkanı'nın tek başına imzaladığı bu kararnameler ise Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı başka işlemler eşi idari yargının denetimi dışında bulunuyor.

AK PARTİ: DOĞAL

Kalkınma Bakanı Cevdet Yılmaz, Meclis'te uzun tyükselişmaların arkasından kabul edilen düzenlemeyi, 'Bu insana verilen değil bir makama verilen bir yetkidir. O makam da devletin başıdır ve mesuliyet içerisinde bu yetkisini kullanacaktır. Cumhurbaşkanlığımızın daha aktif bir biçimde vazife icra etmesi, halk sebebi ile direk seçilen bir benlik şekilde hakla ilişkilerinin daha da yoğunlaşması normal bir olaydır ve bunda hiç bir yadırganacak hal yok' diyerek savundu.

'BU ANAYASAL DARBEDİR'

CHP Grup Başkanvekili Akif Hamzaçebi, 'Saray darbesi' diye nitelediği düzenlemeyle ilgili 'Artık örtülü ödeneğiyle Saray'da enlem bir ülke var, Davutoğlu kendisini Başbakan zannediyor, Başbakanlık sanal şekilde doludur fiilen boştur' diye konuştu. Düzenlemeyi, MİT eşi Başbakanlığa bağlı bir müessese üstünde hâkimiyet kurma savaşı şekilde da niteleyen Hamzaçebi, 'Cumhurbaşkanı bunu ben yapacağım, örtülü ödeneği de ben kullanacağım diyor. Bununla Ortadoğu'nun El Muhaberat'ını, Baas rejimini getiriyorlar. Bu, anayasal darbedir. MİT içerisinde yasadışı yapıyı kendine bağlamak istemektedir. Bu parlamenter konsept ve Başbakan'a ihanettir' dedi.

'İNFAZ EMRİ Mİ VERECEK?'

MHP Grup Başkanvekili Oktay Vural da 'Cumhurbaşkanı Saray'da istihbarat merkezi kuracakmış, kapalı savunma yapacakmış, örtülü operasyon, örtülü istihbarat yapacakmış. Bu bir istihbarat devleti, parti devleti anlayışıdır. Ben soruyorum: Cumhurbaşkanı tim mi kuracak, birilerine infaz buyruğu mi verecek, vuruş mi planlayacak, bizi mi dinleyecek, sizi mi dinleyecek, sizi mi izleyecek, ne görevi var?' tepkisini gösterdi. Vural, yasanın oylanması esnasında 'Emekliye 24 lirayı reva görüp katrilyonluk Saray'da oturana bir de örtülü tahsisat eda etmek milletin vicdanına sığmaz. Yetmemiş para arkadaşlar, örtüsüzü yetmedi şimdi örtülü istiyor. Bence milletvekilleri şekilde birer maaşımızı gönderelim, yetmiyor, masraf fazla' dedi.

ONLARDA NASIL?

ALMANYA

Almanya'da cumhurbaşkanlığı, başbakanlık ve her bakanlık için Meclis'in onayladığı bütçeler var. Bu resmi bütçeler dışında herhangi bir saklı tahsisat ya da eşi bütçe ve uygulama bulunmuyor. Başbakanlık ya da ilgili bakanlık gerektiği vakit saklı operasyonlar ya da eşi vaziyetler için bütçesinden parayı kullanabiliyor. Bakanlık, Meclis'in görevlendirdiği raportöre -bütçe komisyonu üyesi milletvekili- bütün masraflar hakkında detaylı bilgi eda etmek durumunda. Gizli operasyonlar için yapılan masraflar da dahil Meclis bilgi isterse ilgili bakanlık detaylı bilgi eda etmek zorunda. Federal Dışişleri Bakanlığı rehin tahsil edilen vatandaşları için rehinecilere ödemeler yapıyor. Bunun için de herhangi bir tahsisat bulunmuyor. Bakanlığın umumi bütçesinden karşılanıyor.

FRANSA

Fransa'da 2001'e kadar cumhurbaşkanlığının da aralarında yer aldığı firmalar 'gizli fon' şekilde isimlendirilen örtülü ödeneği para şekilde alıyordu ve bu tutar deklare edilmiyordu. Bu tarihten sonra birtakım politik suçlamalar itibarıyla ve şeffaflık gereği konsept değişikliğine gidilerek istihbarat servislerinin kullanımına sunulan miktarlar dışındaki miktarlar için deklarasyon zorunluluğu getirildi. 2002'de tahsil edilen bir kararla 'gizli fon' iptalinden kaynaklanan kaybın giderilmesi için ilgili kurumların resmi bütçelerine ekleme yapıldı. Ekleme yapılan bütçelere cumhurbaşkanlığınınki de dahil. Geçmiş tarihlerde detaylı incelemeye kapalı bulunan cumhurbaşkanlığı bütçesi 2007'den bu güne detaylı biçimde Sayıştay denetiminden geçiyor ve veriler yıllık rapor şeklinde kamuoyuyla paylaşılıyor. İstihbarat birimleri için ise 'özel fon' uygulaması sürüyor. Bu fonların kullanması hususi şekilde oluşturulan bir parlamenter komisyonu sebebi ile denetleniyor.

RUSYA

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile Başbakan Dmitri Medvedev'in emrindeki tahsisat fonları, Avrupa devletleri içerisinde halk denetimine en kapalı olanları sayılıyor. Putin'e hizmet verici en az 2 fon bulunuyor. İlki 'Devlet Başkanı Günlük Harcama ve Temsil Giderleri Fonu', ikincisi ise 'Devlet Başkanı Rezerv Fonu' şekilde tanımlanıyor. Putin'in gündelik işleri yürütmesi için harcamaların yapıldığı bu fonda, geçtiğimiz sene verilerine kıyasla 9 milyon ruble (Yaklaşık 425 bin TL) eşi cüzi bir fon bulunuyordu. Putin'in denetimindeki 2'nci fon bulunan 'Devlet Başkanı Rezerv Fonu' ise kanunlara kıyasla Rusya yıllık bütçesinin yüzde 1'i kadar meblağdan oluşuyor. Rezerv Fonu'nda bugün kaç para yer aldığı tam şekilde açıklanmamakla ortak 2015 yılı Rusya bütçesinin 12.54 trilyon ruble yer aldığı bilindiği için Putin'in emrindeki fon parasının 125 milyar ruble (yaklaşık 6 milyar TL) yer aldığı ortaya çıkıyor. Benzer bir fon, Rusya Başbakanı Medvedev'in emrinde de var. Rusya'da icraatın başı başbakan sayıldığı için 'Başbakanlık Rezerv Fonu' Rusya bütçesinin yüzde 3'lük bölümünü kapsayabiliyor. Putin'in fonundan 3 katı daha çok bulunan Başbakanlık Fonu'na her sene takribî 18 milyar TL aktarılıyor.