Kalpaklı mezar modelleri Ardahan tarihine ışık tutuyor

Ardahan, Orta Asya bölgesinde görülen yaklaşık bin yıllık Türk kültürünü devam ettiriyor. Ardahan'ın hemen her bölgesinde görülen kalpaklı mezar tipleri adeta Kafkasya bölgesini anımsatıyor. Bütün ilçe ve köylerinde hemen her mezarlıkta bulunan kalpaklı mezar tipleri bölgenin geçmişine de kaynaklık ediyor. Bazı mezarların toprakla bütünleştiği ve de yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğu mezarların kimisi de aşırı soğuklar ve donlar nedeniyle kırılmış, ufalanmış ve üzerindeki yazılar okunmayacak duruma gelmiş. Bu mezarların üzerlerinde Osmanlıca ve Kiril alfabesiyle yazılar görmek mümkün.

Ardahanlılar mezarlara Kafkas mezarlıkları ya da kalpaklı mezar da diyor. Azerbaycan, Dağıstan, Gürcistan ve İran’ın bazı bölgelerinde de karşılaşılan bu mezar tipleri bölgelerin etkileşimini de gözler önüne seriyor. Ardahanlılar arasında atalarından kalan bu mirası devam ettirenler de var. Ardahan merkeze bağlı Çamlıçatak köy sakinlerinden Bülent Çağlayan bunlardan biri. En son 1950 yılında dedesinin mezarını yapan Çağlayan, mezar tiplerini en iyi bilenler arasında. Çağlayan, "Ardahan ve Kars çevresinde, Orta Asya’nın Kafkasya’nın yerleşim yerlerini, kültür mirasına ait izleri görmek mümkün. Kalpak giymiş mezar modelleri ölen kişinin geçmişine ait bilgileri bizlere verir aslında. Kalpak Türk kültüründe; erliği, yiğitliği, doğru sözlü olan kişileri ve de savaşlarda kahramanlık gösteren kişileri sembolize eder. Mezarı bu şekilde görenler ise anlıyorlar ki; bu adam yiğit, er, kahraman biri olarak yaşamış ve de öyle ölmüş. Ayrıca bu mezarlarda Şamanizm dininden de kalıntılar bulmak mümkün. İslamiyet’ten önce Türkler mezarlarında ‘Balbal’ denilen taşlar koyarlarmış. Bu taşlara öldürdükleri düşmanların minyatürlerini, heykellerini çizerlermiş. Ardından düşmanlarını çizdikleri bu taşları mezarların hemen üzerine koyuyorlarmış. Mezarları görenler mezarda yatanın kimliğine ait ön bilgiler alıyorlarmış. Ayrıca Ardahan, Türklerin yerleşim bölgeleri arasında aslında ikinci yerdir. Türkler Anadolu'ya Hunlar döneminde gelmeye başlamıştır. Ardahan'da Yerli, Terekeme, Azeri, Kürt, Türk gibi çok etnik gruplar bir arada bulunmaktadır. Yerli dediğimiz ırk; Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'ya yerleşen millettir. Azeri ve Terekeme ise Kafkasya bölgesinden gelmektedir. Yani anlayacağınız Ardahan Türkistan coğrafyasının bir parçasıdır.” şeklinde konuştu.

Ardahan merkeze bağlı Çamlıçatak köyünde yaklaşık beş yüzyıllık eski mezarlıkta ise bir şehit asker yalnız başına yatıyor. Köy Muhtarı Selahaddin Çimen, "Yaşlılarımızdan dinlediğimiz bu mezarlıkta yatan asker 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı yani 93 Harbi'nde Ermeni ya da Ruslar tarafından şehit edilmiş asker olarak biliniyor. Bu mezarlıkta eskiden yer yok imiş. Ancak sonradan toprak altına doğru kaymaya başlamış. Yalnız yatan kalpaklı asker mezarının ise üzerinde ay ve yıldız var. Ay ve yıldız Türkler için her zaman bağımsızlığın sembolü olmuştur." şeklinde bilgi verdi.

Kalpaklı mezar tipleri sadece erkekler için yapılmamış. Kadınlar için de aynı mezarlar yapılmış. Bu da Türklerde kadının toplum içindeki konumunun ne kadar güçlü olduğunun göstergesi olarak değerlendiriliyor. CİHAN