İpek beze işlenen tarih göz kamaştırıyor

Yıllar önce ipek bir mendile işlenen harita, o dönem Sivas'a verilen değeri gözler önüne serdi. 1903 yılında Tarım ve Sanayi Fuarının anısına ipek mendil üzerine basılan Sivas haritasını, 'Özlenen Sivas' diye adlandıran harita sahibi Ahmet Tükek, "Özlenen Sivas diyorum, çünkü bugünkü Sivas göç veren, işsizlik sayısı her geçen gün artan, sanayisi olmayan ve değerlerine sahip çıkılmayan bir yer. 1903 tarihinde sınırları Trabzon, Halep, Elazığ ve Ankara olan bir Sivas'tan bahsediyoruz. Bu mendilin bir eşi daha yok. Sivas'ın da bir eşi benzeri yok lakin, sahip çıkmasını bilmiyoruz." dedi.

Sivas'ın çok büyük bir vilayet olması sebebiyle sınırları içerisinde Fransa Konsolosluğu'nun dahi olduğunu belirten Tükek, konsolosluğun o dönem yaptıkları yazışmalarla ilgili ellerinde belgeler olduğunu belirtti. 1920 yılında 1 milyon 199 bin 500 nüfusa sahip olan Sivas'ın son yıllarda sürekli kan kaybettiğini vurgulayan Tükek, şöyle devam etti: "Yakın bir zamanda 2023 vizyonuna baktım. Görülen o ki Sivas göç vermeye devam edecek. Bakanımız, valimiz, başkanımız, sivil toplum kuruluşları ve biz Sivaslılar elimizi taşın altına koyup özlenen Sivas'a yeniden kavuşabilmek adına girişimlerde bulunmalıyız. Başka bir Sivas yok. 'İstanbul'da birkaç milyon Sivaslı var' sözü bizim övüncümüz değil utancımız olmalı. Bugün ilimiz sanayisi, tarihi değerleri, üniversitesi, askeri eğitim birliği gelişmiş olsaydı, Sivas bir dönem ilçesi Kayseri'ye yetişmek için çaba harcayacağına bugün Başkent Ankara ile kapışır durumda olurdu.

Mademki sanayisi gelişmemiş bir ile sahibiz. Öyle ise her esnafın ekmek kapısı olan üniversitemizi geliştirmeli ve Milli Savunma Bakanlığı'nın başında bir Sivaslı varken askeriyemizi güçlendirmeliyiz. Ancak bu şekilde göçün önüne geçebiliriz diye düşünüyorum."

147 BİN ERMENİ

Tükek, 1864-1922 yılları arasında Osmanlı Devleti'nin vilayeti olan Sivas'ta 147 bin 99 ermeni ve 75 bin 324 Yunanlının yaşadığını da ifade ederek, "Bir zamanlar 100 bine yakın Ermeni'nin yaşadığı ilimizde bugün sadece 20 aile var. Sivas'ı Madımak katliamıyla, Aleviler ve Sünniler arasındaki gerilimle hatırlıyor bugünkü kuşaklar. Oysa Sivas'ın tarihi bir zamanlar bu toprakların çok daha zengin bir insan kaynağına ev sahipliği yaptığına tanıklık ediyor. Yalnızca yüz yıl önce, Birinci Dünya Savaşı patlak vermeden, bugünkü Sivas iliyle hemen hemen aynı yerleşim yerlerini kapsayan Sivas Sancağı, Ermenilerin yoğun olarak yaşadığı yerlerden biriydi.

ERMENİ KAYITLARI

Ermeni patriklerinden Mağakya Ormanyan 1912'de yayınladığı 'Ermeni Kilisesi' adlı kitabında ise sancaktaki Ermeni nüfusunu kilise kayıtlarına dayanarak 97 bini Gregoryen, 5 bin 500'ü Katolik, 2 bini Protestan olmak üzere 104 bin 500 olarak verir. 1914 Osmanlı nüfus sayımında ise bu sancakta yaşayan Ermenilerin 78 bin 605'i Gregoryen, 2 bin 395'i Katolik, 1 bin 915'i Protestan olmak üzere 82 bin 915 olarak geçer. Farklı kaynaklar, bu yıllarda Sivas kent merkezinin 45 bine yakın olan nüfusunun üçte birinden fazlasını Ermenilerin oluşturduğundan bahseder.

Aslında eski adı Sebastia olan bu şehrin, Roma İmparatorluğu'nun Armenia Minor adlı eyaletinin merkezi olduğunu ve 11. yüzyılda doğudan büyük bir Ermeni göçü aldığını dikkate alırsak, bu nüfus verilerinin hiç de şaşırtıcı olmaması gerekir. Kültür alanında faaliyet gösteren çeşitli dernekleri, tiyatro grupları ve kumpanyaları olan Sivaslı Ermeniler gazete ve dergi de çıkarıyorlardı. 1905-1907 yıllarında yayınlanan "Ged", 1909-1911 yıllarında önce haftalık, daha sonra iki haftada bir yayınlanan "Antranig", 1910-1914 yıllarında yayınlanan haftalık gazete "Hoğtar"; 1910-1913 yıllarında yayınlanan aylık dergi "Nışdrag", 1913 yılında yayınlanan "Ağavni", 1913 yılında yayınlanan "Gapira", 20. yüzyıl başında Sivas'ta çıkan Ermenice süreli yayınlardı. Sivas valiliğinin resmi yayını olan "Sivas" gazetesi de bir dönem Türkçe-Ermenice olarak yayınlanmıştı. Gazetenin editörü, vilayet matbaasının da başında bulunan Antranik Vartanyan'dı.

Yıllar önce Alevisi, Kürdü, Çerkezi, Ermenisi, Sünnisi bir yaşadığımız ilimizde güç vardı. Birlik ve beraberlikten güç kazanmış, kardeşçe yaşamışız. Bugün ise sudan sebeplerle birbirimizi yıpratıyor, ilimizi terk ediyor, yardıma muhtaca sırt çeviriyor, siyasi bir kavganın içerisinde yüzüp duruyoruz. Özellikle siyasi kavgalara son verip özlenen Sivas'ı tekrar inşa etmek için el ele vermeliyiz."


CİHAN