Cumhurbaşkanlarının ilkleri ve enleri

"Cumhurbaşkanlarımızın 6'sı asker kökenli, 4'ü bürokrasiden. Gül ise ilk sayılmalı. Çünkü ilk defa doktora yapmış bir akademisyen cumhurbaşkanı seçilmiş oldu. Toplam 56 yılımız asker kökenli, 35 yılımız ise sivil kökenli cumhurbaşkanlarının yönetimlerinde geçmiş. Atatürk ve Gürsel hiç yurt dışı seyahatine çıkmamışlardı. İnönü’nün çıktığı tek yurt dışı seyahatin Kahire’ye olması ilginçtir."

Bu ifadeler gazeteci yazar Mustafa Armağan'a ait. Armağan, Zaman Pazar'daki köşe yazısında cumhurbaşkanlarının ilkleri ve enlerini ele aldı. İşte Armağan'ın o yazısı:

"28 Ağustos 2007 günü Çankaya Köşkü’ne çıkan Abdullah Gül’ün “Gelecekle ilgili siyaset planım yok” açıklaması kulisleri dalgalandıradursun 91 yıllık geçmişine baktığımızda neredeyse kalp çarpıntıları duyulmamış hiçbir cumhurbaşkanı seçimimizin olmaması şaşırtıcı bir tablo koyuyor önümüze.

Aşağıda şimdiye kadar görev yapmış olan 11 cumhurbaşkanının seçilişleri, hayat hikâyeleri ve görev süreleri içinde meydana gelen önemli olaylar ve rastlantılar üzerine bir çeşitleme bulacaksınız.

1. Cumhurbaşkanlarımızın ilk 5’i İstiklal Savaşı’ndan gelme. Mustafa Kemal (1934’ten sonra Atatürk), İnönü, Bayar, Gürsel ve Sunay pek çok muharebede veya Kuva-yı Milliye’de bizzat görev almışlar.

2. 1923’ün 29 Ekim’inde, Meclis’e girecek isimler bizzat Mustafa Kemal tarafından belirlenmesine rağmen, 287 milletvekilinden 129’unun oylamaya katılmamış olması ilginçtir. Şimdiki gibi üçte iki şartı aranmış olsaydı M. Kemal muhtemelen seçilemeyecekti. (Zaten muhaliflerin şehir dışında bulundukları bir sırada baskın tarzında bir seçimdi.) 5 Eylül 1920’de çıkan kanunda toplam sayının salt çoğunluğu toplantı yeter sayısı kabul edilmiş, karar sayısı için ise salt çoğunluğun salt çoğunluğu, yani 84 oy yeterli sayılmıştı.

3. Cumhurbaşkanlarımızın 6’sı asker kökenli (Atatürk, İnönü, Gürsel, Sunay, Korutürk ve Evren), 4’ü (Bayar, Özal, Demirel ve Sezer) bürokrasiden. Gül bu bakımdan bir ilk sayılmalı. Çünkü ilk defa doktora yapmış bir akademisyen cumhurbaşkanı seçilmiş oldu.

4. Cumhurbaşkanları, seçilmeden önce en son hangi mesleği icra ediyorlardı? Atatürk: TBMM Başkanı- İnönü: Milletvekili- Bayar: Milletvekili- Gürsel: Kara Kuvvetleri Komutanı- Sunay: Cumhuriyet Senatörü- Korutürk: Cumhuriyet Senatörü- Evren: Genelkurmay Başkanı- Özal: Başbakan-Demirel: Başbakan- Sezer: Anayasa Mahkemesi Başkanı- Gül: Başbakan Yard. ve Dışişleri Bakanı.

5. Atatürk, görev süresinin dolmasına 1 yıldan az bir zaman kala öldü. Ölmemiş olsaydı büyük ihtimalle Mart 1939’da 5. kere cumhurbaşkanlığına seçilecekti. Gürsel her ne kadar resmen doktorların görev yapamaz raporu vermelerinden sonra ölmüş olsa da, aslında resmen görevden alındığı 28 Mart 1966’da ölmüş kabul edilir, çünkü bu sırada bitkisel hayattaydı. Ölmeseydi, 1968 yılına kadar yaklaşık 2 yıl daha görev yapacaktı. Özal ölmeseydi 1996 Kasım’ına kadar yaklaşık 3,5 yıl daha Köşk’te oturacaktı. Ayrıca Çankaya’da ikamet etmekteyken ölen tek cumhurbaşkanı da Özal’dır. (Atatürk İstanbul’da, Gürsel ise hastanede vefat etmiştir.)

6. Kaç çocuklular?: İnönü, Bayar, Sunay, Korutürk, Evren, Özal, Sezer ve Gül’ün 3’er çocuğu, yalnız Gürsel’in tek çocuğu vardı. Hiç çocukları olmayanlar ise Atatürk ve Demirel.

7. Kaç yıl görev yaptılar?: Atatürk açık ara önde (4 seçimde toplam 15 yıl, 11 gün). Onu İnönü takip ediyor (4 seçimde 11 yıl, 6 ay, 11 gün). Arkadan Bayar geliyor (3 seçimde 10 yıl, 5 gün). Bu üçlüyü, toplam 9 yıl, 1 ay, 28 günlük devlet başkanlığı artı cumhurbaşkanlığıyla Evren izliyor (2 yıl, 28 günü darbe sonrası fiilî devlet başkanlığı olmak üzere). Sunay, Korutürk ve Demirel tam 7’şer yıl görevde kaldılar. Sezer ise 7 yıllık süresinin üzerine yaklaşık 3,5 ay (102 gün) eklemiş oldu. Cumhurbaşkanlığı makamında en az kalanlar ise Gürsel ve Özal oldu. Gürsel 4 yıl, 5 ay, 18 gün, Özal ise 3 yıl, 5 ay, 8 gün cumhurbaşkanlığı yaptılar. Yalnız Gürsel’in süresi iki defada bu toplama ulaşmakta olup ilk defası MBK kararıyladır. Bu atanmışlık süresi toplamdan çıkarıldığında toplamda en az görev yapan Özal değil, 3 yıl, 1 ay, 5 günle Gürsel’dir.

8. Cumhuriyet’in fetret devri: Cumhuriyet tarihinde bir defa büyük fetret devri, yani cumhurbaşkansız dönem yaşandı. Korutürk’ün görevden ayrıldığı 1980 yılı Nisan’ı ile 12 Eylül askerî darbesi arasında geçen yaklaşık 5 ayda vekil İhsan Sabri Çağlayangil bir rekorun sahibi oldu. Bazıları bir haftaya varan vekâlet dönemleriyle toplam fetret süresi 6 ay, 14 günü bulmaktadır.

9. En genç ve en yaşlılar: En genç seçilen cumhurbaşkanı rekoru değil, rekorları Atatürk’e ait. Atatürk seçildiğinde 42, 46, 50 ve 54 yaşlarındaydı. (Öldüğünde seçildiği tarihteki Gül’le aynı yaştaydı.) Onu İnönü izliyor. O da 54, 55, 59 ve 62 yaşlarında seçilmişti. Bayar’ın cumhurbaşkanlık yaşları, sırasıyla 67, 71 ve 74 idi. Gürsel 66 yaşında seçilmişti. Sunay 66 yaşındaydı, Korutürk ise 70 yaşında. Evren seçildiğinde 65 yaşındaydı. Özal 62, Demirel 69, Sezer 59 yaşlarında cumhurbaşkanı oldular. 57 yaşındaki Gül 1939’daki İnönü’den beri en genç cumhurbaşkanıydı. En yaşlı seçilen ise 1957’de Bayar’dı (74).

10. Genelde en kısa cumhurbaşkanlığı Özal’a yakıştırılır. Halbuki Gürsel daha kısa bir süre görev yapmıştır. Ancak en kısa rekoru İnönü’ye ait. 11 Kasım 1938’den 3 Nisan 1939’a kadar 143 günlük bir cumhurbaşkanlığı dönemi vardır ki, rekordur.

11. En az ve en çok oyla seçilenler: TBMM üye sayısı da önemli olmakla birlikte en düşük oyla seçilen cumhurbaşkanı 1923’te Atatürk’tür. (158 oyla) En çok oyla seçilen aday ise Bayar oldu. (1954’te 486 oy)

12. Halk oyuyla seçilmiş tek cumhurbaşkanı Evren’dir. 26 Ekim 1982’deki halk oylamasında yüzde 91,5 ile anayasa onaylanırken, Evren de cumhurbaşkanı seçilmişti.

13. 77 yaşındaki Celal Bayar, Çankaya Köşkü’nde tutuklanmış ve kısa bir süre istifa etmemişti. 12 Eylül darbesinde ise cumhurbaşkanı seçimleri devam ediyordu, dolayısıyla Köşk boştu.

14. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin en uzununda 6 Nisan 1973’te yapılan 15. turda sonuç alınabilmiş ve Korutürk’e 365 oy çıkmıştı.

15. 10 Temmuz 1980 tarihli gazetelerde 108 tur oylamada parti liderlerinin eşleri ile süper star Ajda Pekkan’a 8’er adet oyun çıktığı yazılıydı.

16. İlk çok adaylı seçim: 1946’da İnönü, 451 üyeden 388’inin oyunu alarak Çankaya’ya çıkmıştı. Rakibi Fevzi Çakmak ise 62 oy almıştı. 1950 seçimlerinde durum tersine dönecek ve Bayar 387 oyla Çankaya Köşkü’nün ev sahibi olurken, İnönü 66 oy olacaktı.

17. 28 Mart 1966 tarihli seçimde aday olmadığı halde Bayar’a 5 adet oyun çıkmasıydı. Alparslan Türkeş’e 11 oy çıkmış, TBMM Başkanı Ferruh Bozbeyli oylama sonuçlarını açıklarken, “Parlamento üyesi olmayan bir şahsa da 5 oy çıkmıştır.” diyerek Bayar’ın adını söylemeden vaziyeti idare etmişti.

18. Kaç seçim yapıldı?: 19 seçim. ‘11 cumhurbaşkanımız varken 18 seçim de nereden çıktı?’ diyenlere Atatürk ve İnönü’nün 4’er, Bayar’ın da 3 kez seçildiğini hatırlatalım.

19. 11 cumhurbaşkanından 6’sı asker, 5’i sivil kökenlidir. Demek ki, askerler ağırlıklarını korumakta. Toplam 56 yılımız asker kökenli, 35 yılımız ise sivil kökenli cumhurbaşkanlarının yönetimlerinde geçmiş (bırakırlarsa eşitlik için 2035’i beklememiz gerekecek).

20. Atatürk ve Gürsel hiç yurt dışı seyahatine çıkmamışlardı. Tek istisnası, Gürsel’in tedavi için ABD’ye gönderilmesidir. İnönü’nün çıktığı tek yurt dışı seyahatin Kahire’ye olması ilginçtir." CİHAN