Mevzuattaki "engeller" yeniliklerle kaldırılıyor

ANKARA (AA) - BURCU ÇALIK - Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı öncülüğünde Türkiye'de engellerin kaldırılmasına yönelik mevzuat değişiklikleri, bir dönem evlerinden çıkmakta dahi zorlanan engelliler için "devrim" niteliğindeki bazı yenilikleri de beraberinde getirdi.

Bakanlıkça "Engelliler Hakkında Kanun"un 2005'te çıkarılmasıyla bin 500 maddelik "Engelliler Hukuku" oluşturuldu ve engelli vatandaşların tüm hakları yasal çerçeveye oturtuldu.

Kanunla, bu kişilerin sosyal yaşama katılımlarının önündeki engellerin kaldırılması, istihdam, eğitim gibi haklarının güvenceye alınması, rehabilitasyonları ve istihdamlarına yönelik kapsamlı düzenlemeler gerçekleştirildi.

- Türkiye BM Sözleşmesi'ne taraf oldu

Türkiye, Birleşmiş Milletler (BM) Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme'ye taraf olarak engelliler için en kritik adımlardan birini attı. 30 Mart 2007'de imzaya açılan sözleşmeyi aynı tarihte imzalayan ve 2009'da da sözleşmeye resmen taraf olan Türkiye, sözleşmenin Ek İhtiyari Protokolü'nün onaylanmasına ilişkin süreci de 10 Şubat 2015'te tamamladı.

Engellilerin insan haklarının korunmasını, teşvik edilmesini ve geliştirilmesini sağlamak üzere devletlere yükümlülükler getiren bu sözleşmeyle, Bakanlığa bağlı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü öncülüğünde, engellilerin haklarının her alanda iyileştirilmesine yönelik çalışmalar yürütülüyor.

Engellilerin eşit yaşama hakkından tüm olanaklara erişimine kadar pek çok unsuru içeren sözleşmenin Türkiye'deki tüm kurum ve kuruluşlardaki uygulanırlığı, 2013'ten bu yana sürdürülen "Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmenin Uygulanma ve İzlenme Kapasitesinin Desteklenmesi Projesi" ile takip ediliyor.

- "Sakat, özürlü, çürük" tarih oldu

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığınca 2013'te yapılan yasal değişiklikle, engellileri rencide eden ifadelerin de mevzuattan çıkarılması sağlandı. Mevzuatta bulunan "sakat", "özürlü", "çürük" ibareleri "engelli" olarak değiştirildi.

Ayrıca 2014'te 6518 sayılı yasada yapılan değişiklerle, 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun güncellenerek, BM Engelli Kişilerin Haklarına İlişkin Sözleşme'ye uyum sağlanmış oldu.

- Bakım merkezlerine yeni standart

Engellilere hizmet veren özel bakım ve rehabilitasyon merkezlerinin insan haklarına yaraşır modern standartlara kavuşturulması ve merkezlerdeki bakım elemanlarının niteliklerinin geliştirilmesi amacıyla da çeşitli düzenlemeler gerçekleştirildi.

Kurumlarda 2002'de her 30 engelliye bir bakım elemanı düşerken, yasal iyileştirmelerle her 6 engelliye bir bakım elemanı verilmesi zorunluluğu getirildi. Ayrıca engellilere bakacak personelin mesleki donanımlarında olması gerekenler ile özel bakım ve rehabilitasyon merkezlerinin standartlarına yönelik iyileştirmeler yapıldı.

Engelli bakımı alanında çalışan personelin şartlarının iyileştirilmesine yönelik adımlar kapsamında "Engelli ve Yaşlı Bakım Elemanı", "Engelli ve Yaşlı Bakım Koordinatörü" ile "Gerontolog" mesleki standartları, Mesleki Yeterlik Kurumunca hazırlanan tebliğle 25 Ekim 2016'da yayımlandı.

Ayrıca 4 Kasım 2016'da Resmi Gazete'de yayımlanan "Engelli Bireylere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliği" ile bu merkezlerin açılış izinlerinin verilmesi, çalışma şartları, personel standardı, denetlenmeleri, müeyyideleri, bakım hizmetlerinin kapsamı, başvuru, inceleme, kabul ile ücret tespiti ve ödemelerine ilişkin usul ve esaslar belirlendi.

Bu yönetmelik kapsamında engellilere yönelik özel bakım merkezlerinin, gürültü ve hava kirliliği olmayan, ulaşıma elverişli, toplu yaşam alanlarının içinde ve çevre düzenlemesi yapılmış yerlerde açılabilmesi sağlandı.

- Merkezi sınav sistemi getirildi

Türkiye'de ilk kez engellilerin kamuya atanmasına yönelik 2011'de ayrı ve merkezi sınav uygulaması getirildi. "Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı" olarak adlandırılan uygulama sayesinde 2002'de engelli kontenjanında memur olarak çalışan sayısı 5 bin 777 iken, bu rakam Nisan 2017 itibarıyla 48 bin 947'ye çıktı.

Uygulama öncesi 2011'de 20 bin 829 olan engelli memur sayısı bugün itibarıyla iki kattan fazla artarken, kamudaki engelli memur kontenjanı kota açığı 13 bin 967'ye indi.

Bu yıl Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı merkezi yerleştirme için tercihler 12-21 Temmuz'da alınacak.

- Gece nöbeti ve vardiyaya son verildi

Bakanlıkça yapılan yasal düzenlemeyle 2011'den itibaren engelli memurların gece nöbeti ve vardiyasına kalmaması, mesai ve dinlenme sürelerinin farklı belirlenebilmesi de sağlandı.

Mevzuatta 2014'te yapılan değişiklikle, kendisi, eşi veya birinci derece kan hısımlığı bulunan bakmakla yükümlü olduğu aile fertleri engelli olan memurların, engellilik durumundan kaynaklanan yer değiştirme talepleri karşılanmaya başlandı.

- Korumalı iş yerleri

İş gücü piyasasına kazandırılmaları güç olan engelliler için çalışma ortamının özel düzenlendiği korumalı iş yerlerine ilişkin yeni düzenleme ve tedbirleri içeren "Korumalı İşyerleri Hakkında Yönetmelik" 26 Kasım 2013'te yürürlüğe girdi. Ayrıca korumalı iş yerleri için zihinsel veya ruhsal engelli istihdamı şartı getirildi. Bakanlık, korumalı iş yerlerinde çalışan engellilerin ücretlerine karşılık işverenlere prim desteği sağlamaya başladı.

Öte yandan, Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞKUR) iş birliğiyle gerçekleştirilen Korumalı İşyerleri Projesi ile engelli istihdamına katkı sağlayacak sivil toplum kuruluşlarına yol göstermek üzere "Korumalı İşyerleri Rehberi" hazırlandı.

- "İş Koçluğu" sistemi

Bakanlıkça engellilerin özel sektördeki istihdamını desteklemek amacıyla Ankara, İstanbul, Gaziantep, Sakarya ve Samsun'da "İşe Katıl Hayata Atıl Projesi" başlatıldı.

Projeyle getirilen "İş Koçluğu" sistemiyle engellilere yol göstermek üzere 64 iş koçu istihdam edilirken, 554 engelli işe yerleştirildi. Bu kapsamda toplam 457 kişinin sürdürülebilir istihdamı sağlandı. Bakanlık, projenin ikinci ayağını Ankara, İstanbul ve İzmir'de devam ettirecek.

Bu arada, İŞKUR bünyesinde 2015'te başlatılan çalışmayla, girişimcilik eğitimi alan veya kuracağı meslekte eğitim almış engellilerden kendi işini kurmak isteyenlere, uygun görülmeleri durumunda 36 bin liraya kadar hibe desteği verildi.

- İşaret dili zorunlu ders oldu

Türkiye'de engellilerin eğitimine ilişkin de pek çok yeni düzenleme hayata geçirildi.

Bu kapsamda "işaret dili" tüm yükseköğretim programlarına seçmeli ders olarak eklendi. Özel eğitim öğretmenliği programlarında ise işaret dilinin önce seçmeli ders, 2014-2015 eğitim öğretim yılından itibaren ise zorunlu ders olması sağlandı.

Türk işaret dili tercümanı ve öğreticisi sayısının artırılması amacıyla Talim ve Terbiye Kurulu onaylı eğitim programları hazırlanırken, işaret dili tercümanlarının illerde istihdamı gerçekleştirildi.

Ayrıca ilk defa Türk İşaret Dili Güncel Sözlüğü 2016'da yayımlandı. Mayıs 2017'de Güncel Türk İşaret Dili Sözlüğü web sayfası, düzenlenmesi tamamlanarak kamuoyunun kullanımına açıldı.

- Projelere destek

Bakanlıkça engelli oranının yüksek olduğu Orta ve Doğu Karadeniz ve sonrasında İç Anadolu bölgelerinde, engellilerle ilgili duyarlılık ve farkındalığın geliştirilmesine, engelliliğin önlenmesine katkıda bulunmayı amaçlayan Engelliler Destek Programı (EDES) kapsamında, 2011-2015 yıllarında finansmanı uygun bulunan projelere kaynak aktarımı sağlandı.

EDES kapsamında desteklenen projelerle, yaklaşık 1 milyon 500 bin kişiye doğrudan ulaşılırken, sorunun kaynağında çözülmesi için yerel düzeyde proje üretilmesine fırsat sunuldu. Ayrıca oluşturulan veri tabanlarıyla engellilerin ve ailelerinin kamu hizmetlerine erişimi artırıldı, kültür, sanat ve spor eğitimleri ile kaynaştırma etkinlikleriyle engellilerin toplumla bütünleşmesi ve psikososyal rehabilitasyonuna katkıda bulunuldu.

Avrupa Birliği tarafından finanse edilen ve engelli sivil toplum kuruluşlarının kapasitelerindeki yetersizlikleri gidermeyi hedefleyen "Engellilerin Toplumsal Entegrasyonunun Geliştirilmesi Projesi" ile 23 kuruluşa, geliştirdikleri projeleri desteklemek amacıyla 2 milyon avro hibe desteği verildi.

Otizmli bireyler ve ailelerine destek olmanın amaçlandığı Türkiye'nin ilk Otizm Eylem Planı, 3 Aralık 2016'da kamuoyuna duyuruldu. Eylem planının hazırlanma sürecinde gerçekleştirilen farkındalık ve bilgilendirme seminerleri aracılığıyla 4 bin 362 kişiye ulaşıldı.

Bakanlıkça tüm bu çalışmaların yanı sıra engellilere yönelik çok sayıda araştırma, rapor ve engelli ailelerine yol gösterici olacak eğitim kitaplarının basım ve dağıtımı gerçekleştirildi. Bu çalışmaların arasında Dünya Engellilik Raporu, Ortopedik Hazır ve Ismarlama Protez Ortez Teknik El Kitabı, Aile Eğitim Rehberi Seti, Destek Özel Eğitim Hizmetlerinin Verimliğinin Araştırılması Projesi (DESÖP), Türkiye'de Engeli Olan Çocuklara Yönelik Bilgi, Tutum ve Davranış Araştırma Raporu, Otizm Spektrum Bozukluğu Kitabı, Otizmli Bireye Sahip Ailelere Yönelik Aile Bilgilendirme Rehberi gibi yayınlar bulunuyor.