Darbenin tiyatrosu: "Musaddık'ın Gece Notları"
- Tahran'da, İngilizlere karşı "İran petrolünün millileştirilmesi" mücadelesini veren İran eski Başbakanı Musaddık'ın darbeyle görevine son verilmesini konu edinen "Musaddık'ın Gece Notları" adlı tiyatro oyunu sergilendi
TAHRAN (AA) - Tahran'da, İran petrolünü İngilizlerin elinden almak için mücadele eden İran eski Başbakanı Muhammed Musaddık'ın (1951-1953) görevine darbeyle son verilmesini konu edinen "Musaddık'ın Gece Notları" adlı tiyatro oyunu sergilendi.
Başkent Tahran'daki Vahdet Tiyatro Salon'unda sergilenen oyun,
19 Ağustos 1953'te İngiltere tarafından hazırlanan ve Amerikan
Merkezi Haberalma Teşkilatı (CIA) tarafından yönetilen "Ajax
Operasyonu" adı verilen darbeyi ele alıyor.
Oyunla ilgili AA muhabirine açıklama yapan yönetmen Asgar Halili
(39), Başbakan Musaddık'ın İran halkının gönlünde özel bir yere
sahip olduğunu söyledi.
- "Musaddık, halkın iradesini temsil ediyordu"
Musaddık'ın tüm zorluklara rağmen halkın talebi doğrultusunda
ülkenin en önemli gelir kaynağı petrolü İngilizlerin elinden
kurtarmaya çalıştığını belirten Halili, "Musaddık, İran'ın modern
efsanesidir." dedi.
İngiliz ve ABD'nin entrikaları sonucu askeri darbeyle görevinden
alınan Musaddık'ın vatan sevgisiyle tanınmasına rağmen yaklaşık 50
yıldır hakkında tiyatro alanında bir çalışma yapılamamasının
sebebinin siyasi olduğunu öne süren Halili, "Halkın iradesini
temsil eden Musaddık, insanların gönlünde özel bir yere sahiptir."
ifadesini kullandı.
Bu duygu ve düşüncelerle senaryoyu, sahnede 63, sahne arkasında
40 kişilik bir ekiple hayata geçirdiklerini belirten Halili,
seyircinin oyuna gösterdiği ilgiden memnun olduğunu
kaydetti.
Darbe günlerinde 71 yaşında olmasına rağmen halkı için
mücadeleden geri durmayan Ulusal Cephe Partisi (UCP) lideri
Başbakan Musaddık'ı başarıyla canlandıran İranlı meşhur sinema ve
tiyatro oyuncusu Ferhad Ayiş ise Musaddık'ın halka mal olmuş milli
bir karakter olduğunu söyledi.
- "Musaddık, halkı sokağa çağırmalıydı"
Ayiş, "Musaddık milli bir karakterdir. O, halka güvenen, şeffaf
ve dürüst bir siyasetçiydi." dedi.
Oyunu özetleyen Ayiş, "ABD, İngilizlerin yardımıyla bir darbe
gerçekleştiriyor. CIA Ortadoğu Masası Şefi Kermit Roosevelt'in
yönettiği darbenin ilki, 16 Ağustos'ta yapılmak isteniyor. Fakat
Musaddık bu girişimden önceden haberdar olduğu için, ilk darbe
başarısızlıkla sonuçlanıyor. Bunun ardından Roosevelt, üç gün sonra
bir darbe girişiminde daha bulunuyor. Birileri satın alınıyor,
Musaddık aleyhine sokak gösterileri yapılıyor ve ülkenin kaderi
değişiyor. İkinci darbe kamuoyunun etkilenmesiyle rahatlıkla
meydana geliyor." dedi.
"Söz konusu darbe olmasaydı bugün çok farklı bir İran'la karşı
karşıya olacaktık." değerlendirmesinde bulunan Ayiş, "Sonuçta 19
Ağustos, birçok İranlı için üzücü bir gündür. Musaddık'ın, halkı
darbecilere karşı sokağa çağırmaması bir hatadır. Halkı sokaklara
davet etseydi o gün ülke darbecilerin eline geçmezdi." ifadelerini
kullandı.
- "İngilizleri kovdu, hedefe konuldu"
Oyunda CIA Ortadoğu Masası Şefi Roosevelt'i canlandıran İreç
Rad, ABD'li Roosevelt'in darbedeki rolü hakkında konuştu.
Musaddık'ın demokratik değerlere sahip olduğunu belirten Rad,
"Musaddık, petrolü millileştirmekle ülkede önemli bir yer
edinmişti. İngilizleri İran'dan kovdu. Bunun üzerine İngilizler,
Musaddık'ı hedefe koydu." diyerek şöyle devam etti:
"CIA Şefi Roosevelt, İran kültürü, geleneği ve siyasetine
tamamen aşinaydı. 'Postal' adlı ilk darbe girişiminde başarılı
olamayınca, Tahran'dan çıkarak, Mazendaran eyaletine bağlı Nuşehr
kentine gitti. Aynı günlerde hapishanelerden bazı mahkumlar serbest
bırakılarak ve Musaddık aleyhine sokak gösterileri düzenlendi. Bir
dizi hazırlığın ardından Roosevelt, 'Ajax Operasyonu' için düğmeye
bastı ve ikinci darbe gerçekleştirildi."
Musaddık başkanlığındaki UCP, 1951’de halkın büyük çoğunluğunun
da talebi olarak İngiltere'nin yönetiminde bulunan ülke petrolünün
millileştirilmesi kararını Meclis’te kabul ettirmişti. Bu karar ile
Musaddık’ın bağımsızlık politikası İngiltere ve ABD’nin tepkisini
çekmişti. 1953 yılında İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi, Musaddık’ı
görevden almaya çalışmış ancak çıkan isyanın ardından ülkeyi terk
etmek zorunda kalmıştı. Bunun ardından İngiltere tarafından
hazırlanan ve CIA tarafından yönetilen Ajax Operasyonu adı verilen
darbeyle Başbakan Musaddık görevden uzaklaştırılıp tutuklandıktan
sonra Şah ülkeye dönerek 1979'daki devrime kadar ülkeyi
yönetmişti.
CIA, darbedeki sorumluluğunu 2013'te Ulusal Güvenlik Arşivi'nin internet sitesinde yayımlanan belgelerle kabul etmişti. Belgelerde, "Askeri darbe ABD dış siyasetinin bir parçası olarak, CIA yönetiminde gerçekleştirildi." ifadeleri yer almıştı.
Yorumlar